Το φως ξεχύνεται κάτω απ’ το νύχι

Ο Φιν­λαν­δός ποι­η­τής Βέ­σα Λά­χτι (Vesa Lahti) πό­τε κα­τα­γρά­φει λι­τά και με εξαι­ρε­τι­κή λε­πτό­τη­τα και δια­κρι­τι­κό­τη­τα απο­σπά­σμα­τα συ­νο­μι­λιών με πρό­σω­πα που τον αγ­γί­ζουν, πό­τε κα­τα­θέ­τει αφου­γκρά­σμα­τα που εί­τε δια­πι­στώ­νουν με λι­γό­λε­κτη ακρί­βεια εί­τε κα­τα­λή­γουν σε μι­νι­μα­λι­στι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα, και πό­τε απο­γυ­μνώ­νει δρα­μα­τι­κές στιγ­μές που με πρό­νοια για το θέ­μα του, το υπο­κεί­με­νό του και τον απο­δέ­κτη του στο­χεύ­ουν ή πα­ρα­πέ­μπουν απέ­ριτ­τα στην πη­γή και τις επι­πτώ­σεις των δρα­μα­τι­κών συ­γκρού­σε­ων:

Αστέ­ρια
νύ­χτα με αε­ρά­κι
λε­πτά νύ­χια στο δέρ­μα.

Μια ωραία νύ­χτα ίσως το δέρ­μα αγ­γί­ζε­ται τρυ­φε­ρά ή μή­πως δυ­σοί­ω­να ή ανα­κου­φι­στι­κά, ή πά­λι σκί­ζε­ται βί­αια και ανε­παί­σθη­τα βα­θιά από πα­ρα­φο­ρά ερω­τι­κή ή μι­ση­τι­κή ενός άγνω­στου υπο­κει­μέ­νου σε άγνω­στο τό­πο.

Η ακρι­βο­λο­γία που με άνε­ση ξα­λα­φρώ­νει, που απε­λευ­θε­ρώ­νει, πα­ρά συ­μπυ­κνώ­νει ή υπο­γραμ­μί­ζει την έκ­φρα­ση και το κα­θο­ρι­στι­κό της εμπει­ρί­ας ή του στο­χα­σμού, δεν φαί­νε­ται να επι­διώ­κει την ίδια την έντα­ση των τρα­γι­κών συ­γκρού­σε­ων ή της αμη­χα­νί­ας ενώ­πιον υπαρ­ξια­κών ή φι­λο­σο­φι­κών κόμ­βων (πα­ρό­λο που αυ­τή δεν απο­φεύ­γε­ται φυ­σι­κά) τό­σο, όσο την ανά­δει­ξη και τη δια­τή­ρη­ση ση­μεί­ων ή ψη­φί­δων μιας ρέ­ου­σας ζω­ής που φα­νε­ρώ­νουν τον πλού­το της κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας και τις απρό­σμε­νες ή συ­χνά και ανα­με­νό­με­νες επι­στρώ­σεις της:

Φτά­νου­με στην αυ­λή του μο­να­στη­ριού
Σκού­ρα μά­τια μας κοι­τούν
με επι­χει­ρή­μα­τα σα­θρά
ένα λε­πτό, έντο­νο ρεύ­μα
φυ­λα­κί­ζει τις σκέ­ψεις μας.

Τί­πο­τε στα­τι­κό δεν μας κα­θη­λώ­νει όμως στις στιγ­μές όλων των ήρε­μων ποι­η­μά­των της συλ­λο­γής. Η κί­νη­ση και η υπό­σχε­ση ή και απει­λή ακό­μη αντι­πα­ρα­θέ­σε­ων μας κρα­τούν σε ανα­μο­νή, σε μια ανοι­χτή πά­ντα ανα­μο­νή για κά­θε εν­δε­χό­με­νο. Οι στά­σεις πάλ­λο­νται: τα σώ­μα­τα, τα το­πία, τα συ­ναι­σθή­μα­τα δια­περ­νιού­νται από άλ­λα σώ­μα­τα, άλ­λα συ­ναι­σθή­μα­τα, από νοη­τι­κά ή φυ­σι­κά φαι­νό­με­να. Η φύ­ση πράγ­μα­τι συμ­με­τέ­χει με κα­θο­ρι­στι­κή ευ­χέ­ρεια σε πολ­λά ποι­ή­μα­τα, όχι μό­νο σαν κά­τι εκτός του εγώ («Το εκτυ­φλω­τι­κό σε­λη­νό­φως / στη χει­μω­νιά­τι­κη τζα­μα­ρία.»), αλ­λά και σαν ανα­πό­σπα­στο μέ­ρος του, μά­λι­στα συ­χνά με τρό­πο που το ποί­η­μα αγ­γί­ζει το υψη­λό μέ­σω της υλι­κό­τη­τας της φύ­σης:

Στην κού­νια του κή­που
σε πή­ρα αγκα­λιά
εί­πα πως σ’ αγα­πώ
σαν τα βρά­χια, τους πρά­σι­νους θά­μνους
στων μα­τιών μας τις άκρες.

Η αντί­στι­ξη και οι δυ­να­μι­κές της προ­ε­κτά­σεις εί­ναι ένα εξί­σου ση­μα­ντι­κό δο­μι­κό και λυ­ρι­κό στοι­χείο στην ποί­η­ση του Λά­χτι, ιδιαί­τε­ρα σε σχέ­ση με την αμε­σό­τη­τα των εξα­κρι­βω­τι­κών πα­ρα­τη­ρή­σε­ών του. Το επι­κό και το δρα­μα­τι­κό της φύ­σης, για πα­ρά­δειγ­μα, συ­μπλέ­κε­ται με τις προ­σω­πι­κές βιώ­σεις των υπο­κει­μέ­νων, το βά­θος συν­δια­λέ­γε­ται με την επι­φά­νεια ή ανα­δύ­ε­ται αβί­α­στα και δια­χέ­ε­ται εκεί (από τη «δύ­να­μη της μη­τριαρ­χί­ας» περ­νά­με στις «λακ­κού­βες» με «νε­ρό της βρο­χής» μέ­σα σε λί­γους στί­χους), ο χρό­νος και η δρά­ση ή στά­ση μέ­σα σ’ αυ­τόν πε­ρι­γρά­φε­ται συ­χνά σε αρ­μο­νι­κή σχέ­ση πα­ρά σε αντι­δια­στο­λή με διά­φο­ρα το­πία ή χώ­ρους με συ­γκε­κρι­μέ­νες και προ­σε­χτι­κά στο­χευ­μέ­νες ένυ­λες και άυ­λες επε­κτά­σεις.
Πα­ρά τη μι­κρο­γρα­φι­κή ακρί­βεια και την καί­ρια στό­χευ­ση της φει­δω­λής γλώσ­σας, ή πράγ­μα­τι εξαι­τί­ας αυ­τών, εί­ναι συ­χνά δύ­σκο­λο να κα­τα­λή­ξου­με αν το ποί­η­μα θέ­λει να πα­ρα­μεί­νει στην απρο­σποί­η­τη κυ­ριο­λε­ξία του ή επι­διώ­κει μια ρευ­στή σχέ­ση με τη με­τα­φο­ρά, τον συμ­βο­λι­σμό, τα απο­σιω­πη­μέ­να, τα δι­φο­ρού­με­να και τα υπο­νο­ού­με­να. Δυο στί­χοι φτά­νουν για τη λε­πτή υπο­νό­μευ­ση της πρό­σκαι­ρης βε­βαιό­τη­τας:

Ένα εκτυ­φλω­τι­κό σε­λη­νό­φως
στη χει­μω­νιά­τι­κη τζα­μα­ρία.

Αυ­τό εί­ναι όλο το ποί­η­μα, και η ολό­τη­τα αυ­τή εί­ναι αρ­κε­τή να μας συ­γκι­νή­σει με τη φυ­σι­κή της πα­ρου­σία, με το πλά­γιο φως της, με την απου­σία προ­ε­κτά­σε­ων. Το επό­με­νο λε­πτό όμως υπερ­βαί­νει τα όριά της και μας γε­μί­ζει με την πα­ρου­σία ή την απου­σία του υπο­κει­μέ­νου στη σκη­νή που την απο­τε­λεί, με τις δυ­να­τό­τη­τες συμ­με­το­χής του ή μη σ’ αυ­τή.

Σ’ ένα άλ­λο ποί­η­μα δυο στί­χων δια­βά­ζου­με:

Σαν ν’ αρ­χί­ζω να κα­τα­λα­βαί­νω
τις δια­θέ­σεις του το­πί­ου που κοι­μά­ται.

Εδώ εί­ναι η ανοι­χτό­τη­τα που βά­ζει σε κί­νη­ση τον νου και τη διά­θε­σή μας μα­ζί με αυ­τές του το­πί­ου που αρ­με­νί­ζουν στην με­τω­νυ­μι­κή θά­λασ­σα της ερ­μη­νεί­ας και της πρό­σλη­ψης. Δεν μπο­ρού­με να κα­τα­λή­ξου­με κά­που, δεν θέ­λου­με ίσως, δεν μας προ­τρέ­πει φα­νε­ρά ο ποι­η­τής να το κά­νου­με. Και ωστό­σο πα­ρά την αβε­βαιό­τη­τα που το ποί­η­μα πε­ρι­γρά­φει μας απευ­θύ­νε­ται, εμέ­να του­λά­χι­στον, με την πιο φυ­σι­κή βε­βαιό­τη­τα του κό­σμου. Κά­τι απλό και απλά δια­τυ­πω­μέ­νο, και συγ­χρό­νως πο­λύ­πλο­κο και απύθ­με­νο, το οποίο η Βί­κυ Αλυσ­σαν­δρά­κη απο­δί­δει πο­λύ ωραία στη με­τά­φρα­σή της.

Με τον ίδιο πε­ρί­που τρό­πο σε άλ­λα ποι­ή­μα­τα συμ­βαί­νουν τό­σο πολ­λά στην ήρε­μη ακι­νη­σία της κα­τα­γρα­φής ή της δια­πί­στω­σης από την οποία απο­τε­λού­νται. Μου θυ­μί­ζουν κά­πως πί­να­κες του Edward Hopper που έχουν ήδη αρ­χί­σει να αρ­γο­σα­λεύ­ουν, εί­τε με την κα­τή­φειά τους εί­τε δί­χως αυ­τή. Και πε­ρισ­σό­τε­ρο δί­χως αυ­τή σί­γου­ρα, για­τί ακό­μη και στο απει­λη­τι­κό δρά­μα κά­ποιων ποι­η­μά­των η μέ­ρι­μνα του ποι­η­τή για συ­νεύ­ρε­ση, για συ­νο­μι­λία, για εν­συ­ναί­σθη­ση εί­ναι πιο δυ­να­τή από οποια­δή­πο­τε μο­νό­πλευ­ρα αρ­νη­τι­κή, απω­θη­τι­κή ή απο­κλει­σμέ­νη διά­θε­ση.

ΒΡΕΙ­ΤΕ ΤΟ ΒΙ­ΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΙΑ­ΝΟ.
«Το φως ξε­χύ­νε­ται κά­τω απ' το νύ­χι» ΤΟΥ Βέ­σα Λά­χτι