Aν κάποιος επιθυμεί να μάθει για τις απαρχές της Σκέψης, της Φιλοσοφίας και της ίδιας της Λογικής δεν μπορεί παρά να στραφεί προς την Ελλάδα.
Ο ελληνικός πολιτισμός, στη διαχρονική του ροή, έχει να επιδείξει αναμφίβολα μοναδικά δημιουργήματα Τέχνης, πολλαπλώς σημαντικά για την εξέλιξη των κοινωνιών παγκόσμια.
Η Τέχνη πρωτίστως εμπεριέχει μια ηθική, την ηθική της ρήξης, για να αγγίξει το απόλυτα Αληθές και ο καλλιτέχνης, ως δρων πολιτικό υποκείμενο, προβάλλει μέσα από τις δικές του αναζητήσεις και παραμέτρους ένα έργο - ερμηνεία του εκάστοτε ιστορικού χρόνου και χώρου.
Σιωπηλή αλλά διαρκώς ομιλούσα η Τέχνη προδιαγράφει τον σημασιολογικό της ορίζοντα˙ συγκροτεί, δημιουργεί, παράγει παιδεία και πολιτισμό, δυνάμεις θαυμαστές για το δημόσιο συμφέρον, για ευνομούμενες κοινωνίες, για όφελος των ανθρώπων γενικότερα.
Μέσα από τις διαδοχικές κατηγοριοποιήσεις της, όπως είναι η Ποίηση και η Ζωγραφική, όπου η έννοια της δημιουργίας κάθε φορά μετατοπίζεται αλλάζοντας μορφή και περιεχόμενο, προκύπτει η ανάγκη να μελετηθούν εκ νέου τα πνευματικά προϊόντα των δημιουργών ως ιδιαίτερο γνωστικό και πολιτισμικό αντικείμενο της εννοιακής δόμησης του ανθρώπου.
Γλώσσα, Ποίηση, Ζωγραφική, προϋποθέσεις για να καταστεί ο άνθρωπος ένα άριστα δομημένο ον, άξιο να δημιουργήσει, να επιτύχει, να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα, μείζον ζητούμενο των λαών πάντοτε. Είναι πεδία τα οποία με έναν ελλειπτικό τρόπο επικοινωνίας αναπτύσσουν μια διαλεκτική ανάγοντας στην πραγματική διάσταση και σημασία του το καλλιτεχνικό προϊόν, σημαίνον στοιχείο του πολιτισμού.
Μέσα σε αυτές τις ιδεολογικές συντεταγμένες, όπου διαχρονικά ο δημιουργός άνθρωπος δίνει το στίγμα της προσωπικής του αγωνίας διαλεγόμενος δυναμικά και αμφίδρομα με τον συν-άνθρωπο, εντάσσεται εξ ολοκλήρου η ποιητική ιδιοφυία του Νίκου Καρούζου.
Γεννημένη με δυο πληγές –την ποίηση και τη ζωγραφική– αναζητούσα βάλσαμο για να τις θρέψω.
Ευτύχησα, όσον αφορά στην πρώτη, να γνωρίσω τον Νίκο Καρούζο, τον πολύτιμο φίλο μου και όσον αφορά στη δεύτερη, σπούδασα να βυθίζομαι στο σχέδιο και στο χρώμα και κυρίως να είμαι σύντροφος, για τριάντα δύο χρόνια, ενός ιδιαίτερου ανθρώπου και ζωγράφου, του Γιώργου Ξένου.
O Πλούταρχος στο έργο του Ηθικά διασώζει το εξαιρετικό σπάραγμα του Σιμωνίδη του Κείου για την ποίηση και τη ζωγραφική Πλὴν ὁ Σιμωνίδης τὴν μὲν ζῳγραφίαν ποίησιν σιωπῶσαν προσαγορεύει, τὴν δὲ ποίησιν ζῳγραφίαν λαλοῦσαν.
Ω σοβαρά και ιδεώδη χρώματα, ένας ποιητικός στίχος σε άμεση ταύτιση με την τέχνη. Γοητεύομαι κάθε φορά που αντιλαμβάνομαι την επαφή της ποίησης με την τέχνη άλλωστε η ποίηση δεν είναι τέχνη και η τέχνη δεν είναι ποίηση;
Υφίσταμαι λεκτική αφυδάτωση όταν πρόκειται να μιλήσω για τον Νίκο Καρούζο. Πώς να τον σκιαγραφήσω, ως ποιητή; ως άνθρωπο; Ποτέ δεν ένιωσα πιο άβολα. Πώς να ιστορήσω τα ανιστόρητα.
Ας είναι, θα προσπαθήσω απλά να καταθέσω μνήμες με όλον τον σεβασμό που έχω για τον ίδιο και το έργο του σε μορφή μιας εκ βαθέων εξομολόγησης.
Μανιώδης θαυμάστρια της ποίησής του από τα φοιτητικά μου χρόνια, είχα την τύχη να τον γνωρίσω από τον στιχουργό ΄Ακο Δασκαλόπουλο το 1981.
Δεν το πίστευα. Μιλούσα με τον άνθρωπο που θαύμαζα περισσότερο από όλους. Μιλούσα με τον άνθρωπο του οποίου η ποιητική δυναμική μαγνήτιζε τον εγκέφαλό μου και με οδηγούσε σε δύσβατα πεδία σκέψης, υψηλής αισθητικής αξίας, με ανελέητα οντολογικά διερωτήματα. Μόνο στην ποίησή του, την πολύπλευρα ωφέλιμη για μένα, έβρισκα απαντήσεις. Ιχνηλατούσα το μυαλό μου. Αναζητούσα τις επικοινωνιακές δομές συναμφότερων των ψυχικών και νοητικών στοιχείων της ύπαρξής μου. Ήταν για μένα πνοή, αναπνοή, οξυγόνο, ελευθερία.
Η ζωή μου πήρε άλλες διαστάσεις. Ήμουν ευτυχής και δυστυχής ταυτόχρονα. Τα ιδιαίτερα αυτά άτομα προϋποθέτουν τεράστιες αντοχές. Πρέπει να είσαι από ατσάλι. Διαφορετικά ελλοχεύει ο
κίνδυνος να λειώσεις από το βάρος της δημιουργίας. Πόσο ευαίσθητα άτομα είναι οι πραγματικοί δημιουργοί!
Τον θυμάμαι περήφανο, αγέρωχο, αναρχικό, θλιμμένο με μιαν οξύτητα πνεύματος που σε αφόπλιζε. Η ζωή του μια συνεχής πρόκληση θανάτου. Τον περιφρονούσε και τον φοβόταν. Διάσπαρτος στην ποίησή του δείχνει πόσο απασχολούσε τον ποιητή, που ήξερε ότι δεν μπορεί να τον αποφύγει και για αυτό τον προκαλούσε.
Στη συλλογή του Φαρέτριον γράφει:
Θεμελίωση θανάτου …σ’ αυτό το εφιαλτικό γκρενά ωιμένα …
Τον θυμάμαι, αυτόν τον ποιητή - φιλόσοφο, τον κατεξοχήν λυρικό της υπαρξιακής αγωνίας, να χαμογελάει από ευχαρίστηση όταν τον καλούσα στο σπίτι μας στα Εξάρχεια, τα αξέχαστα εκείνα Σαββατοκύριακα, όπου ο Καρούζος, ο Ξένος κι εγώ κάναμε ατελείωτες συζητήσεις μέχρι πρωίας για ποίηση, ζωγραφική, μουσική, φιλοσοφία, ορατό και αόρατο στην τέχνη, άπειρο, αυτοκτονία, θάνατο. Θεϊκά βράδια. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς.
Διάχυτη η κλασική μουσική στο σπίτι, κυρίως ακούγαμε J. S. Bach. O Νίκος σκυμμένος με τα γόνατα στο πάτωμα ζωγράφιζε με μανία ακουαρέλες, ο Γιώργος ζωγράφιζε έργα μεγάλων διαστάσεων κι εγώ συντελούσα στην υλοποίηση της δημιουργίας τους παρέχοντας κάθε διευκόλυνση και προσφέροντας όλα τα δυνατά μέσα.
Κύριοι, εγώ είμαι ποιητής και στα διαλείμματά μου ζωγραφίζω. Βέβαια το ρήμα ζωγραφίζω είναι πολύ σπουδαία υπόθεση, το χρησιμοποιώ χάριν συνεννόησης, είχε πει σε μιαν ομιλία του.
Μεγάλος λάτρης της ζωγραφικής γράφει: Θέλγομαι απ' τη ζωγραφική κι αγαπώ τους δημιουργούς της. Με βοηθούν αδιάκοπα στο αίνιγμα της υπάρξεως.
Άλλες φορές μου ζητούσε χαρτί και μολύβι κι έγραφε ποιήματα ακούγοντας πάντα κλασική μουσική. Έγραφε, τσαλάκωνε, έσκιζε, ξανάγραφε και μου έλεγε: Να θυμάσαι πάντα, ο καλλιτέχνης είναι ανίσχυρος, το έργο του πανίσχυρο ... και μην ξεχνάς, η κωμωδία παίζεται στο σύνολο της γεωγραφίας.
Κάθε λεπτό, κάθε συζήτηση μαζί του ήταν μια μαθητεία ανυπολόγιστης βαρύτητας.
Θυμάμαι, όταν με έπαιρνε τηλέφωνο, πότε θα σας δω να μιλήσουμε, και απαντούσα συντόμως, άκουγα, θέλω να είσαι ακριβής, το επίρρημα συντόμως είναι ένα επίρρημα ακορντεόν, μπορεί να σημαίνει σε μια ώρα, έναν μήνα, έναν χρόνο.
Ήταν οι ώρες της μεγάλης μοναξιάς του. Στο ποίημα Μένουσα πόλις γράφει:
Είμαι μονάχος μοιάζοντας
με τη μυστική σου επιφάνεια θάλασσα.
Ποιος με θέλει για βοήθεια
στη γήινη ερημιά βρίσκομαι κοντά του.
και αλλού,
τη θέλω εγώ την απελπισία μου
δεν την ανταλλάσσω με θαλπωρή άλλη.
Το ποίημά του Σύνολο φιλοδοξίας τελειώνει με αυτούς τους στίχους:
Ο ουρανός τανύθηκε λιγάκι κι ο ήλιος με έδειξε
να πορεύομαι μόνος προς την άγρια σκέψη.
Ο ωραίος Νίκος. Ο Νίκος που σε γοήτευε, που σε έβαζε να περπατάς μαζί του ένα οδυνηρό αλλά σωτήριο οδοιπορικό.
Σπουδαίοι επιστήμονες και άνθρωποι των γραμμάτων έχουν μελετήσει, ερευνήσει, αναλύσει το μεγαλειώδες έργο του. Υπάρχουν αμέτρητα κείμενα για το συντακτικό, την τάξη, τη ρυθμολογία, τη συνολική δομή της ποίησής του.
Υπήρξε μεγάλος γλωσσοπλάστης και σπάνιος γνώστης της γλώσσας είτε είχε ποιητική είτε δοκιμιακή είτε προφορική μορφή. Είχε την άνεση να κινείται σε ένα αδιανόητο για τους άλλους λεκτικό πεδίο. Η πολυμάθεια και η ευρύτητα των γνώσεών του ήταν εξαιρετικά σπάνια.
Το δοκίμιό του στην Αναμνηστική Λήθη, «Αθάνατοι Θνητοί, Θνητοί Αθάνατοι», στο οποίο αναλύει το μανιφέστο του φουτουρισμού, είναι υπόδειγμα δοκιμιακής γραφής και διαρκούς μελέτης.
Για τη γλώσσα μας είχε πει: Αυτή η γλώσσα, η εκπληκτικά πλούσια, είναι μια γλώσσα δαιμονιακή, μεγάλης μουσικότητας, αν ξέρει να χειριστεί τις δομές του λεκτισμού ο λέγων ή ο γράφων.
Επαναστάτης και ασυμβίβαστος σε κάθε λογής κατεστημένο είπε σε μια συνέντευξή του:
Ο δυτικός πολιτισμός είναι ο πιο υποκριτικός. Κόπτεται υπέρ της πνευματικής δημιουργίας με κραυγές “να σώσουμε το πνεύμα’’ ή καταφεύγει σε μια ανιαρή ρητορεία γύρω από τη δημιουργία, ενώ στην ουσία ουδόλως ενδιαφέρεται. Δεν τους νοιάζει τίποτα κι επειδή δεν μπορούν να παρακάμψουν το πνεύμα, το ανέχονται και το εντάσσουν.
Κορυφαίος ποιητής της μεταπολεμικής περιόδου, έδωσε με έναν προσωπικό και γνήσια ποιητικό τρόπο το δράμα της ύπαρξης, του χρόνου, του θανάτου.
Στοχαστής υψηλών προδιαγραφών, δημιουργεί μια ποίηση αναζήτησης της πραγματικής λύτρωσης απαντώντας στην υπαρξιακή αγωνία από την οποία είναι φορτισμένη η ζωή.
Στο ποίημα Μυθική Κυριακή γράφει:
Χαρούμενος είναι όποιος αφάνισε και επιφάνεια και βάθος.
Στην ερώτησή μου τι εννοεί, μου απαντά, ο μη υπάρχων , και παρακάτω σημειώνει:
Κρίσιμη ζωή σημαίνει πάντοτε ζωή περισσότερη˙ κανένας θάνατος δεν μπορεί να την νικήσει.
Ρωτώντας τον ξανά τι εννοεί, μου απαντά, μιλώ για τη ζωή του δημιουργού.
Αριστοκράτης της σκέψης, με μια ζωή που κρεμόταν μόνον από την ποίηση.
Συμπληρώνονται 30 χρόνια από το θάνατό του, ωστόσο η υπάρχουσα εσωτερική δυναμική στις ποιητικές μορφές του είναι τόσο ισχυρή ώστε η παρουσία του μέσω της ποίησης να είναι πάντα συνεχής.
