Νίκος Καρούζος:
Η Ελλάδα βγάζει καλλιτέχνες κι ανάμεσά τους ορισμένοι είναι μεγάλης κλάσεως, αλλά πράγματι η χώρα σαν σύνολο δεν έχει κουλτούρα, δηλαδή ένα μέσο όρο μορφωτικής συγκρότησης του λαού της. Αυτό συμβαίνει γιατί ο τόπος δεν είχε ποτέ σωστή και δημιουργική εκπαίδευση. Κι αυτό γιατί δεν υπήρξαν ποτέ σταθερότητες ζωής και συναρθρωμένης πραγματικότητας του τόπου. Από τότε που έγινε “ανεξάρτητο” κράτος η Ελλάδα ζει με πανικούς. Πότε υπερισχύει ο πολιτικός πανικός (κάποια δικτατορία που θα εφορμήσει για να τα κάνει όλα λίμπα), πότε ο οικονομικός πανικός (μια κατάρρευση της οικονομίας που θα μας εκμηδενίσει) πότε όλα τα κακά μαζί. Τέτοια υπήρξε ως τα σήμερα η ιστορία της “ανεξάρτητης” Ελλάδας.
Αν προσθέσουμε κάτι εμφυλίους πολέμους και τη διαμάχη καθαρεύουσας και δημοτικής, συμπληρώνεται πρεπόντως η εικόνα που εξηγεί την απογοητευτική έλλειψη κουλτούρας στον παράξενο τόπο μας. Κι έτσι παρουσιάζονται τα φαινόμενα ως εξής; Όταν ο Παλαμάς έγινε γενικός γραμματέας στο Πανεπιστήμιο, ακριβώς επειδή ήτανε ποιητής, ο τότε πρύτανης (το αναφέρει ο Ξενόπουλος) έσπευσε να του συστήσει να σταματήσει τους στίχους!... Όταν ο Γιαννούλης Χαλεπάς τιμήθηκε με το Αριστείο της Ακαδημίας, αυτό δεν εμπόδισε την πολιτεία να τον αφήσει να ζητιανεύει στο χωριό του, την Τήνο. Όταν ο Ανδρέας Εμπειρίκος εισηγήθηκε τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα, έγινε στόχος γενικής χλεύης κι αν δεν είχε, όπως ο ίδιος μου είχε εκμυστηρευτεί κάποτε, την εκ τύχης θωράκιση μιας οικονομικής επιφάνειας, θα τον έκλειναν σε κανένα τρελοκομείο. Ας μη ξεχνούμε ότι τότε η Ελλάδα αντιμετώπιζε τον “Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό” του Μεταξά και του Μανιαδάκη και δεν πολυαστειευότανε… Θα πείτε αυτά γινόντουσαν τότε. Δυστυχώς, παρά τα Νόμπελ, παρά τα Λένιν, παρά τα βενετσιάνικα λιοντάρια, γίνονται και σήμερα. Το φετινό καλοκαίρι [1980], που ήμουνα στο Ναύπλιο, διάβασα σε μια τοπική εφημερίδα εντός χτυπητού πλαισίου το ερώτημα: «Ποιος επέτρεψε το ανέβασμα των ανθελληνικών “Τρωάδων”;* Εδώ είναι που λένε και μη χειρότερα…»
*Οι Τρωάδες εκείνο το καλοκαίρι είχαν ανέβει στην Επίδαυρο από το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν.
