Τόκιο: λεπτομέρειες ύφους

Πολύ κοντά στις διηγήσεις, στα κύματα, στην αλμύρα του Ειρηνικού Ωκεανού. Τον αισθάνεσαι φασματικά, τον μαντεύεις περισσότερο σαν ήρεμο θεό, παρά σαν ειρωνεία ναυαγίων και τρικυμιών. Βήματα, απόπειρες επικοινωνίας με μισόλογα, ονόματα καινούργια που μπερδεύονται με τα παλιά, επισκέψεις, γεύματα αλλεπάλληλα με φίλους γηγενείς, Προς το πέρας ενός προστατευτικού θέρους. Σα να μηδενίζονται οι ασημαντότητες της ζωής μας, καθώς προβάλλει η απόλαυση μιας φέτας χρόνου. Τόκιο. Μόλις οκτώ χρόνια πριν. Η γείωση στην ιαπωνική πραγματικότητα είναι εξ ορισμού περιπετειώδης. Δηλαδή ιδιαζόντως συναρπαστική. Επιφάνειες πραγμάτων υποταγμένες στην τάξη των συμβόλων και των παρεπομένων τους. Πρόσωπα λεξικά, χειρονομίες σινιάλα ιστορίας, Μπορώ να φαντάζομαι ότι είμαι ήδη μέσα στο κουβούκλιο μιας υπόστασης ειλικρινά φίλιας, αν και τελείως Άλλης. Πώς γίνεται άραγε αυτό; Πώς ξεφεύγω από τον Εαυτό και γλιστρώ σ΄ ένα απάνεμο τώρα που μπορεί όμως ανά πάσα στιγμή να τιναχτεί στον αέρα από έναν ύπουλο τυφώνα; Από μια τροπή της συνέχειας, από μια δόνηση, που μπορεί να είναι προάγγελος ενός ακόμη φονικού σεισμού.

Να αίφνης μια μικρή ομάδα παιδιών, μια διακριτή ομάδα καθοριστικών δεικτών. Μαθαίνω ότι φοιτούν ήδη στη δευτέρα Δημοτικού. Οφείλουν να πηγαίνουν πλέον μόνα τους στο σχολείο και να επιστρέφουν σπίτι μετά τη λήξη των μαθημάτων επίσης χωρίς γονείς ή άλλους συνοδούς. Για να ξεχωρίζουν μάλιστα εύκολα από τα παιδιά των μεγαλύτερων ηλικιών είναι στολισμένα με την ανάλογη σήμανση. Οι τσάντες τους βαριές όχι μόνο από βιβλία και τετράδια, αλλά από το κιβώτιο με τις πρώτες βοήθειες για μια άμεση αντιμετώπιση των δεινών από τις διαστροφές του Εγκέλαδου. Η συγκατοίκηση με το δέος της κατάρρευσης της γειτονιάς ή και του κόσμου στο σύνολό του έχει δομηθεί λοιπόν εξ απαλών ονύχων. Η γενναιότητα των σχεδόν νηπίων δεν ομολογείται ούτε επιδεικνύεται: είναι απλώς ένα μέτρο ρουτίνας κάτι σαν ένα πρόσθετο ρουχαλάκι για το κρύο της Μοίρας.

Ελάχιστα πράγματα, ομολογούν όλοι όσοι φτάνουν εδώ την πρώτη, τη δεύτερη φορά ή και την τρίτη φορά, παραπέμπουν αβίαστα σε κάτι το οποίο θα μπορούσαμε νοηματικά να το ελέγξουμε πλήρως, να το θεωρήσουμε είδηση ή πάγια αξία. Η παρομοίωση, ως είδος γνωσιολογικής μεθοδολογίας, απορρίπτεται φέρ’ ειπείν εκ των προτέρων όχι μόνον ως τελείως ασύμφορη, αλλά ως επικίνδυνη για πρόκληση κωμικοτραγικών παρεξηγήσεων. Εμπεδώνοντας δηλαδή κάτι επαρκώς κάποια ευτυχή στιγμή στην πρωτεύουσα της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, μπορεί να καταστεί με τη σειρά του το αίτιο και το αιτιατό της απόρριψης ορισμένων προγενέστερων βεβαιοτήτων. Οι αρχικές επαφές αναδεικνύουν προοδευτικά μια ποικιλία συγκροτημένων μηνυμάτων. Ασφαλώς τα συνδέει ένας μίτος διακριτικής σκοπιμότητας. Δείχνουν κατ΄ αρχήν μάλλον προσβάσιμα. Εξ ου κι αυτή η διάχυτη αίσθηση μιας ανοικτής πρόσκλησης, την οποία μας απευθύνει το αστικό τοπίο σε κάθε σχεδόν πτυχή του. Το να το οικειοποιηθείς από την πλευρά σου ένα μέρος έστω της προσφοράς των κωδίκων του Τόκιο είναι προφανώς απαραίτητο. Δεν πειθαναγκάζεται όμως κανείς από εξωτερικές δυνάμεις ενός πανταχού παρόντος Λόγου, αλλά σχεδόν αυτοβούλως, φρονώ, ότι υπεισέρχεται στην επικυριαρχία των ξένων, αλλά τόσο συχνά δελεαστικών αυτών συμβόλων. Κι αυτό προκύπτει όχι τόσο από τις συγκεκριμένες ανάγκες μιας παρατεταμένης καθημερινότητας, όσο από τις ανάγκες του βλέμματος να χαρεί, να απολαύσει σε βάθος τα πράγματα στα οποία συνεχώς εισχωρεί και κατά τρόπο αναπόφευκτο αιχμαλωτίζεται απ΄ αυτά. Το βλέμμα γίνεται συνένοχος-συνέταιρος εν τέλει της πλησμονής του (σχεδόν) θεατρικού συμβάντος. Όπως αυτή φέρ’ ειπείν η μάσκα, ο όρθιος δηλαδή συνεπιβάτης μου στο κατάμεστο λεωφορείο. Είναι το πρόσωπο μιας μάσκας ή η μάσκα αντί του προσώπου: το παιχνίδι των αντιθέσεων και των αντικατοπτρισμών τελείται σε μια αχανή διάρκεια. Όλοι είμαστε εδώ συνάδελφοι της εθιμοτυπίας των μεταφορών, συμπαίχτες κυριολεκτικοί, ακόμη και οι νεοφώτιστοι των ιδεογραμμάτων. Αλλά το βλέμμα είναι ο μέγας αρωγός στις συγκεκριμένες συντεταγμένες. Το πεδίο των πνευματικών διεισδύσεων του ανήκει εξ ολοκλήρου. Βλέπω εδώ πάει να πει αποστηθίζω γέφυρες σημαινομένων. Μετά ακολουθεί η μετάφραση, η γνώση του αέρα που με συντηρεί με τόση σοβαρότητα μελετητή αρχαιοτήτων. Πιστεύω εν ολίγοις ότι μπορώ την κατάλληλη ώρα ν΄ ακουμπήσω κι εγώ στερεότητες.

Η προσέλευση της θετικότητας, της αποφασιστικότητας δηλαδή που θα ορίσει με ακρίβεια το τι συμβαίνει γύρω μου, είναι κι αυτή απόρροια συντονισμών μέσα στις αβρότητες των σημασιών. Η δειλή, η προκαταρκτική, πάντως όχι ακυρώσιμη προσέγγιση των τρόπων ζωής και συμπεριφοράς, αρχίζει ακριβώς εδώ: στο χείλος των πρωτογενών βιωμάτων. Η διάγνωση κάποιων θεμελιωδών, αυστηρών σημάτων των Ιαπώνων είναι υπόθεση δόκιμων συγχρωτισμών.
«Ας πάρουμε εκείνα τα δυο γλυκά, που δεν είναι ακριβώς γλυκά. Τα βρίσκεις μόνον εδώ», μου εξηγεί η σύντροφός μου, που έχει από παλιά συναναστραφεί αυτές τις συνισταμένες του πλανήτη. «Δεν έχουν δηλαδή ζάχαρη; Τι γλυκά είναι τότε;». Ίσως η ερώτησή μου προδίδει μιαν απρόσμενη αφέλεια: ξεχνώ φαίνεται ότι εδώ τα φαινόμενα έχουν διαφορετική καταγωγή και διαφορετικό προορισμό. Η απάντηση ήταν επόμενο να επαυξήσει το ενδιαφέρον μου. Γινόμουν παιδί, μια προσωποποίηση της άδολης αφέλειας. «Πώς να στο εξηγήσω; Μας λένε ότι είναι γλυκίσματα, τα προσφέρουν, τα πουλάνε ειδικά εδώ ως γλυκίσματα, αλλά δεν είναι ακριβώς γλυκά. Τρώγονται στο μεταξύ γλυκών και μη γεύσης». Στο μεταίχμιο, σκέφτηκα, της απόλαυσης και της επιθυμίας της. Ή μάλλον στο μεταίχμιο της ιδέας του (σχεδόν) σημαίνοντος και του πιθανολογούμενου σημαινομένου του. Ο πειρασμός της ανάλυσης είναι ισχυρότερος τελικά από τον πειρασμό της βρώσης. Η δομική γλωσσολογία, όπως την διδάσκουν στην άλλη μεριά του κόσμου, μπορεί να κάνει άραγε αυτά τα άπω γλυκίσματα αλήθειες; Αναπόφευκτος κόμπος της αλυσίδας των εν νοουμένων: σκέφτηκα, πόσο δίκιο έχει ο μακαρίτης ο φίλος μου, ο ποιητής Μάριος Μαρκίδης: «ο πλήρης Λόγος είναι ό, τι κάθε λόγος, εγκατάλειψη της γεύσης για τη στοχαστική περιγραφή της».

Παραιτούμαι, προς το παρόν από τον ενδεχομένως «πλήρη Λόγο» και σπεύδω να δοκιμάσω το άγλυκο έδεσμα, προτού έρθουν να μας πάρουν οι φίλοι μας από το χέρι να μας οδηγήσουν στο κέντρο του Τόκιο, όπου κατοικούν από την γέννησή τους. Διαλέγω μια γαλατόπιτα. Δηλαδή κάτι που φαίνεται μακρινός συγγενής της γαλατόπιτας ενός τυπικού ζαχαροπλαστείου του Παλαιού Φαλήρου. Αναγνωρίζω με ασφάλεια όμως το χρώμα: ένα αχνό, σχεδόν σβησμένο κίτρινο. Προέρχεται μάλλον από έναν πίνακα του Σεζάν, όπου τα φρούτα τρώγονται. Ή μπορεί αυτή η συγκεκριμένη ανταύγεια του κίτρινου να φτάνει ως εδώ από μια λιμνούλα με νούφαρα και λωτούς. Με την πρώτη μικρή μπουκιά αντιλαμβάνομαι ότι η στοματική μου κοιλότητα υποδέχεται με εύλογη περιέργεια την ανάλαφρη μάζα του τίποτε, του ίσως τίποτε, αφήνοντας τους αισθητικούς πόρους ανοικτούς, έτοιμους να συλλάβουν ό, τι πιστεύεται ότι συνιστά όντως ηδύ. Με την δεύτερη δοκιμή φρονώ πλέον ότι το γλυκό είναι νοητό. Σαν τον Ήλιο της Δικαιοσύνης του ημετέρου Οδυσσέα Ελύτη. Και σταματώ να αναρωτιέμαι και να ψάχνω ονόματα εκεί που πιθανώς να μην υπάρχουν ως ονόματα αλλά ως σκιές ερεθισμάτων, ως προβολές πόθων οι δικές τους λέξεις. Αργότερα θα διαπίστωνα ότι κάπως έτσι θα μάθαινα Ιαπωνία: όχι με το λεξικό στο χέρι, αλλά με το ορμέμφυτο συντονισμένο διαρκώς στον τόπο ή και στις φαντασίες των γηγενών. Υπήρχε μήπως άλλη ατραπός; Μπαίνοντας στο εσωτερικό του ψυχικού ταξί, που θα με κυκλοφορούσε στην αληθινή πρωτεύουσα της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, θα εύρισκα αργότερα την καρδιά του Άλλου, το πρόσωπο, το ακριβές της Άλλης. Η τρίτη και η τέταρτη και τελευταία μπουκιά ήταν από καινούργιες εκπλήξεις: με το σάλιο μετάλλαζαν σε θωπεία ουρανίσκου.

Η κατάλληλη στιγμή αποτελεί εξ ορισμού την τροφό, τη συνεργό πιθανώς ορθών πορισμάτων. Η διάχυτη ελπίδα ότι δεν θα συγκρουσθώ μετωπικά ούτε αυτή τη φορά με τις Σφίγγες του τοπίου. Συλλέγω ό, τι θεωρώ πως με αφορά σχεδόν αποκλειστικά. Πως αρμόζει στο θεματολόγιο των εμμονών μου για το δεδομένο τοπίο. Όσο διαρκεί η αναμονή μου εδώ, διατηρώ νοερά έναν πίνακα επιτελεσμάτων του ομιλητικότατου περιβάλλοντος. Κάθε διακριτό ηχόχρωμα θα πρέπει να το διασωθεί. Το αεροδρόμιο ως ανοικτό λεξικό: με την πρώτη ευκαιρία αδράχνω προσφορές των σημείων. Με το δίχτυ της αυθορμησίας εκείνης που δεν με πρόδωσε ποτέ, που με έκανε μάλιστα να διακρίνω εύκολα τις κακοτοπιές της απάθειας, τις παγίδες της αυτάρεσκης απομόνωσης στις προκαταλήψεις, επιμένω: συλλέγω πιθανές λύσεις γρίφων. Αυτοσχεδιάζοντας, συγκεντρώνομαι σε κάτοπτρα μάθησης. Δεν ξεχνώ ποτέ άλλωστε: «κάθε ταξινόμηση είναι ανώτερη από το χάος». Η επισήμανση του Κλοντ Λεβί-Στρως θα δικαιώνει συνεχώς την αλληλουχία των σημειώσεων, την πολιτική αποθήκευσης νοημάτων, την αποθησαύριση κλίσεων του σώματος, στροφών του γλωσσικού οχήματος και τομών της χειρο-επικοινωνίας.
Στο μέτρο του δυνατού βεβαίως, διότι η πληρότητα της ερμηνείας της ταυτότητας του Άλλου απαιτεί ιδιαίτερες ποσότητες μόχθων στοργής προς το κατά τα φαινόμενα ακατανόητο. Εννοείται ότι κύριο μέλημα ενός φιλότιμου αναλυτή να συγκρατεί αμέσως τους κλειδάριθμους των συμπαραδηλώσεων. Τα μυστήρια των λογής επαμφοτερισμών μπορούν να περιμένουν στη σειρά τους για τις όποιες μεταγενέστερες κρίσεις. 

Εκδοχή φιλικών νευμάτων, προσήνεια δομών, αναγνώριση ιδιοτήτων και παραλλαγών συμπεριφοράς: διαπιστώνω ότι οι χώροι προφανώς με αναγνωρίζουν. Με υπολογίζουν τώρα μάλλον σαν τον επισκέπτη συνειδήσεων κι όχι σαν τον τυπικό τουρίστα, ο οποίος δυσκολεύεται στην αρχή να κατανοήσει πλήρως την ελκυστική τελεολογία, η οποία εμφανώς τους συνέχει.