Δεύτερη συλλογή διηγημάτων του Θάνου Κάππα, μετά τα τρυφερά και καθημερινά Πικρούτσικα Πικρούτσικα. Εφτά διηγήματα, άλλοτε εκτενή και άλλοτε συντομότερα, όπου οι αφηγητές εναλλάσσονται, πότε άνδρας, πότε γυναίκα. Ο Κάππας μπορεί να εναλλάσσει με επιτυχία το γένος του αφηγητή του, γιατί κατέχει τον ψυχισμό και των δύο φύλων. Όλη η αφηγηματική δεινότητά του πάντως ξετυλίγεται στα εκτενέστερα κείμενα.
Στο πρώτο, ομότιτλο με τη συλλογή διήγημα, μια γυναίκα παντρεμένη, με άψογο σύζυγο, ώριμη, μέσα «στην πλήξη αιώνων συζυγικής ζωής», καταφεύγει στην αγκαλιά νεότερου εραστή. Σχολιάζει την πραγματικότητα μιλώντας επί παντός. Εκτός από τα σύγχρονα σχόλια καταφεύγει και στο παρελθόν, γιατί στο ερώτημα: «Πώς πάνε τα πράγματα σήμερα;» η απάντηση είναι: «Δεν συμβαίνει τίποτα». Θυμάται ή φαντασιώνεται διάφορα περασμένα. Γενικώς λειτουργεί ο συνειρμός, πολλές φορές ανεξέλεγκτα. Από δίπλα μια ανοϊκή μάνα βδέλλα, που της έχει στραμπουλήξει τη ζωή. Ακόμη και την ανατροφή της την εμπιστεύτηκε στην αυστηρή, απόμακρη γιαγιά «ένα μείγμα καλών τρόπων, αυταρχισμού και ψυχρότητας», γι’ αυτό η έφηβη κοπέλα στρέφεται στον εαυτό της «νομίζω πως από τα οκτώ ως τα δεκαοκτώ μου εξερευνούσα μια ολόκληρη ήπειρο μέσα μου», λέει (σ. 31). Αυτή την εβδομηνταοκτάχρονη ανοϊκή μάνα νιώθει να την ανταγωνίζεται ερωτικά, ακόμη και τώρα η αφηγήτρια.
Στο δεύτερο «Λένικα», άνδρας ο αφηγητής. Ένα ζευγάρι πηγαίνει από τον Πειραιά στη Σαλαμίνα, στο πατρικό της γυναίκας, να θάψουν το πεθαμένο σκυλί τους. Ποτέ δεν μπορεί να ξέρεις τι δένει δύο ανθρώπους.
Στο τρίτο «Το παιδί που στέκεται εκεί». Άνδρας, γυναίκα, παιδί, πεθερά, σε παραθαλάσσιο ταβερνάκι. Εκείνος – εκείνη, μάνα – γιός. Η αφηγήτρια νύφη πιο έξω. Πνίγεται και αναζητά τις διαφορές με τον άνδρα της στον τρόπο που μεγάλωσε ο καθένας και στη διαφορετική γονεϊκή παιδαγωγική.
Στο τέταρτο «Οριγκάμι», άνδρας αφηγείται. Δεν γίνεται από την αρχή αντιληπτό το φύλο του. Μιλά για τη σχέση του με τον Άγγελο και περιγράφει διακοπές σε αιγαιοπελαγίτικο νησί και πώς μπαίνει στη ζωή τους μία γυναίκα.
Άνδρας ο αφηγητής και στο «Ο μεγάλος ουρανός». Μαμά, μπαμπάς, δυο παιδιά, σε μίνι μάρκετ στη Βάρκιζα. Εκείνος βλέπει παλιά του αγάπη τη Χριστίνα και θυμάται. Η πλήξη αλλά και η ευτυχία της συζυγικής ζωής.
Στο έκτο «Τα δώρα των ανθρώπων», ένα από τα εκτενέστερα και αρτιότερα της συλλογής, αφηγήτρια η Διώνη, φιλόλογος καθηγήτρια με θεατρικές σπουδές στις αποσκευές της, πηγαίνει στην Επίδαυρο να δει «Ηλέκτρα». Συναντιέται με μια παλιά μαθήτριά της, τη Μάνια, κι εδώ ο συγγραφέας παίρνει αφορμή να μιλήσει, δίκαια και συνειδητά, για την αμφίδρομη σχέση δάσκαλου-μαθητή. Ενδιαφέρον πρόσωπο η Γερμανίδα Έλγκε, στο σπίτι της οποίας μένει η Διώνη, διότι από τη μεταξύ τους επικοινωνία φωτίζονται άλλες πλευρές της καθημερινότητας και της ζωής.
Στο έβδομο, τέλος, «Η δική μου μέρα» αφηγείται μια δωδεκάχρονη μαθήτρια που προετοιμάζει την έξοδό της από τη ζωή.
Στα διηγήματα του Κάππα την αφήγηση κινεί «η μνήμη της καρδιάς», «θητεία στην παραμεθόριο των αισθημάτων», την αναφέρει ο ίδιος. Σχεδόν σε όλα κυριαρχεί «μια αίσθηση εκκρεμότητας, ένα μεσοδιάστημα αναμονής». Οι ήρωές του ενδοσκοπούν τον προσωπικό τους βυθό, αναστοχάζονται, μαζεύουν τις δικές τους διαψεύσεις, πενθούν για κάτι στη ζωή τους, συνειδητά ή ασύνειδα. Θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς τα θέματα και τα συναισθήματα που τον έλκουν και τον ελκύουν σε: Τύψεις, ενοχές, μοναξιά, ματαίωση, θυμό, προδοσία, διάψευση, αυτολύπηση, έρωτες που μεταλλάσσονται σε «ερωτική φιλία». Παρ’ όλα αυτά οι άνθρωποι νιώθουν ευγνωμοσύνη για τη ζωή.
Η θέση του συγγραφέα απέναντι στα φύλα είναι εμφανώς υπέρ των γυναικών, οι οποίες παλεύουν για όλα μόνες τους. Σπίτι, παιδιά, σπουδές, καριέρα, οικογενειακές σχέσεις, κοινωνικές σχέσεις. «Κανείς άνδρας δεν μπορεί να βοηθήσει» ενώ πιο κάτω μιλά «για την αίσθηση της αναπηρίας του γένους των ανδρών».
Ο Κάππας πορεύεται με γνώση των αδυναμιών αλλά και της δύναμης των ανθρώπων. Η γλώσσα του πλούσια, εύπλαστη, χυμώδης και λαγαρή. Εντυπωσιακής ακρίβειας εικόνες και περιγραφές, όπως στη σελ. 27 όπου περιγράφει τα γερασμένα γυναικεία χέρια της κοκέτας γυναίκας ή στη σ. 31 όπου δίνει μία εικόνα της Αθήνας, αλλά και στη σ. 40 ο άνδρας που μιλά στο σκύλο του: «Ήταν κι ένας άνδρας εκεί που δεν τον είχα προσέξει […] κοίταζε επίμονα στα μάτια έναν σκύλο – ο σκύλος τον κοίταζε κι αυτός προσηλωμένος, καθισμένος στα πίσω του πόδια […] Ο ηλικιωμένος άνδρας άνοιγε ανεπαίσθητα το στόμα του σαν να ψιθύριζε κάτι, φαντάστηκα πως εξιστορεί την περιπέτεια της ζωής και οι λέξεις του είναι κόκαλα που στάζουν από τα χείλη του κατευθείαν στην καρδιά του σκύλου» («Λένικα», σ. 40). Τη σημασία του λόγου, με έμψυχα ή άψυχα, έχει κι αλλού την ευκαιρία να μνημονεύσει ο Κάππας: Στα γράμματα που του έστελνε ο φίλος του ο Άγγελος από την Φλωρεντία «έγραφε ορμητικά, ελεύθερα και κάπως μεγαλόστομα […] σαν να ήταν ικανές οι λέξεις με την εμφάνισή τους να μας σύρουν χωρίς άλλη ειδοποίηση σε ένα σύμπαν ευρύτερο ή πιο ενδιαφέρον από τις στενές ζωές μας» («Οριγκάμι», σ. 61).
Δραστικές παρομοιώσεις ποικίλουν το λόγο του. Παραθέτω ενδεικτικά: «Ο Άγγελος μου θύμιζε πάντα σπίτι με όλα τα παράθυρά του ανοιχτά, σπίτι παραδομένο στις αλλαγές των εποχών, εκτεθειμένο σε ενάντιους ανέμους» (σ. 64) αλλά και «χορεύαμε οι δυο μας έναν αντικριστό χορό, ό,τι τουλάχιστον θεωρούσαμε πως ήταν αντικριστός, κι όταν τελείωσε το τραγούδι με άρπαξε απ’ το χέρι οδηγώντας με μέσα από το πλήθος με τον τρόπο που κρατάμε ένα παιδί να μην το χάσουμε» (σ. 68).
Όχι μόνον σε εκείνα τα διηγήματα που τους ήρωες συνδέει σχέση μαθητείας («Τα δώρα των ανθρώπων» και «Η δική μου μέρα») αλλά και σε άλλα («Πώς πάνε τα πράγματα», «Το παιδί που στέκεται εκεί») ο λόγος του Κάππα έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα, και δεν εννοώ διδακτικό, στην ουσιαστική σημασία του όρου. Πίσω από τις περιγραφές ή τις ενδοσκοπήσεις του βρίσκεται ο άνθρωπος που πριν κρίνει τους μαθητές του προβληματίζεται με τη δική του ανεπάρκεια. Είναι ο παιδαγωγός που ενώ ξέρει πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η κληρονομικότητα, αλλά, κυρίως, η γονεϊκή ανατροφή στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών, πασχίζει να συντονίσει τις αντινομίες και να προβάλει τους κρυμμένους θησαυρούς.
Ένα βιβλίο με τη σοφία της γνώσης και την απλότητα της σοφίας.
