Στέφαν Γκέτσεβ

Ο Βούλγαρος κριτικός λογοτεχνίας Τόντσο Ζέτσεφ (1929 - 2000) λέει ότι «ο Στέφαν Γκέτσεβ (1911 - 2000), είναι ο άνθρωπος ο οποίος έκανε την ελληνική ποίηση βουλγάρικη». «Το πιο πολύτιμο εθνικό μας κεφάλαιο» (Μ. Κισελόφ –σκηνοθέτης), «προσωπικότητα αναγεννησιακής ευρυμάθειας» (Γκ. Νταναήλοφ –συγγραφέας), «η ενσαρκωμένη ουτοπία στη βουλγαρική λογοτεχνία» (Μ. Μποντάκοφ –κριτικός λογοτεχνίας)· αυτοί είναι μερικοί χαρακτηρισμοί σύγχρονων διανοουμένων για τη σημαίνουσα προσωπικότητα αυτή της πολιτιστικής σκηνής της Βουλγαρίαςμ για τον ποιητή, γνώστη της λογοτεχνίας, μεταφραστή, χάρη στον οποίο έγιναν προσπελάσιμα για τον Βούλγαρο αναγνώστη αριστουργήματα της αρχαίας και της σύγχρονης ελληνικής ποίησης («Παλατινή Ανθολογία», Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης, Σικελιανός κ.α). Το μεταγραφικό του έργο περιλαμβάνει αποδόσεις και από άλλες γλώσσες (π.χ. Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη), καθώς  και την πληρέστερη Ανθολογία του γαλλικού σουρρεαλισμού, την παρουσίαση της ποίησης του Λωτρεαμόν κ.ά.
Η ποιητική του συλλογή Σημειωματάριο, που εκδόθηκε το 1967, τάραξε τη βαρειά στασιμότητα που επικρατούσε στη βουλγαρική πολιτιστική ζωή την εποχή εκείνη λόγω των κρατούντων ιδεολογικών σχημάτων. Ακολούθησαν πολλά χρόνια σκόπιμης αποσιώπησης του ονόματος και του έργου του Γκέτσεφ. Μακριά από την ματαιοδοξία λογοτεχνικών συντεχνιών και από κάθε μετριότητα πνεύματος, απομονωμένος στην «αετίσια φωλιά» του στον τελευταίο όροφο μιας πολυκατοικίας της Σόφιας, ο Στ. Γκέτσεφ εξακολούθησε τη δημιουργική γραφή του μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του. Στη μαγνητική προσωπικότητά του προσέτρεξαν για λογοτεχνικές συμβουλές δεκάδες νέοι Βούλγαροι λογοτέχνες αντλώντας ενθάρρυνση από τη γνώση και την πείρα του.

Μετά την πολιτειακή μεταβολή του 1989 εκδόθηκαν τα έργα που συνέγραψε ο Γκέτσεβ κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων. Κυκλοφόρησαν οι ποιητικές του συλλογές Αυτοτιμωρία, Ερωτήματα, Σημειωματάριο (δεύτερη έκδοση), τα μυθιστορήματα Η Βικτωρία και οι γιοί της, το ψευδοφιλοσοφικό και ψευδοαυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Γνώθι σ’ εαυτόν», οι συλλογές διηγημάτων Στυγνή ευεργέτιδα, Ο καταδικασμένος του Signore κ.ά. Το 1985 η Εταιρεία Βούλγαρων Μεταφραστών του απένειμε βραβείο για τις μεταφράσεις του από την ελληνική γλώσσα των ποιημάτων του Καβάφη και για το συνολικό μεταφραστικό του έργο. Τιμήθηκε με τιμητικό δίπλωμα από το υπουργείο Πολιτισμού της Βουλγαρίας· η Γαλλία αναγνώρισε τη συμβολή του για τη διάδοση των γαλλικών γραμμάτων, απονέμοντάς του τον τίτλο «Ιππότης του Τάγματος των Τεχνών και της Λογοτεχνίας». Η Ελλάδα ενδιαφέρθηκε επίσης για την πολυετή εργασία του Στ. Γκέτσεφ, που είχε στόχο την πνευματική γνωριμία των δύο λαών. Το 1996 ο πρέσβης της Ελλάδας, Αθ. Σιδερής ανέλαβε την πρωτοβουλία για την έκδοση των τριών τόμων με το έργο του Γκέτσεφ (δίτομη Ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης και τρίτος τόμος με απομνημονεύματα του συγγραφέα για τις συναντήσεις του με Έλληνες διανοούμενους) και του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής. Το 1999 ο δήμαρχος Αθηναίων Δ. Αβραμόπουλος απένειμε στον Στ. Γκέτσεβ Χρυσό Μετάλλιο εκ μέρους της Εταιρείας Ελλήνων Μεταφραστών.
Λίγες μέρες πριν σβήσει, νικημένος από την επάρατη νόσο, ο Γκέτσεβ πρόλαβε να δει τυπωμένο το τελευταίο του βιβλίο, τα απομνημονεύματά του με τίτλο Οι φίλοι μου οι Έλληνες, για τις συναντήσεις και τις συνεργασίες του με Έλληνες συγγραφείς και ποιητές. Τα λογοτεχνικά πορτραίτα των Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Καζαντζάκη, Βάρναλη, Λουντέμη, Δικταίου, της Κικής και του Άθω Δημουλά, η παρουσίαση της Παλατινής Ανθολογίας, οι εντυπώσεις από τις επισκέψεις του στο Άγιον Όρος τη δεκαετία του ’30 (τα χρόνια εκείνα ο συγγραφέας υπηρετούσε στη διπλωματική αποστολή της Βουλγαρίας στην Αθήνα), από τις ελληνικές αρχαιότητες προκαλούν το ενδιαφέρον όχι μόνο του Βούλγαρου, αλλά και του Έλληνα αναγνώστη. Με τον τόμο αυτό ολοκληρώθηκε η δίγλωσση έκδοση (στα βουλγάρικα και στα ελληνικά) της τριλογίας, επιχορηγούμενη από την ελληνική πρεσβεία στη Σόφια. Οι πρώτοι δύο τόμοι περιλαμβάνουν τις μεταφράσεις του Στ. Γκέτσεφ ελληνικής ποίησης του 19^ου και 20^ού αιώνα.
Τα θεατρικά έργα του Γκέτσεβ – Η δίκη για την εξαφάνιση της σώματος του Ιησού από τη Ναζαρετ, αποκαλούμενου Χριστού, Ο Γολγοθάς του ληστή Βαρραβά, Ο Ιουλιανός ο Αποστάτης θίγουν θέματα σπάνια για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία λόγω της ευρυμάθειας και της βαθειάς γνώσης που απαιτεί η πραγμάτευση του χριστολογικού θέματος. Η κριτικός θεάτρου Σεβελίνα Γκιόροβα σχολιάζει ότι τα έργα αυτά διέπονται από τη φιλοσοφία ενός νέου ουμανισμού, βασιζόμενου σε γνώση της βιβλικής παράδοσης και της Καινής Διαθήκης, της θεολογίας και της πρωτοχριστιανικής αγάπης. Στον κόσμο μας, βυθισμένο αποκλειστικά σε υλικές απολαύσεις, πνιγμένο στις παραμορφωμένες και σκληρές εικόνες της μαζικής κουλτούρας, ένας μεγάλος λογοτέχνης ανακίνησε το θέμα για τον πνευματικό οίστρο, την ανθρωπιά, την αγάπη και την αναζήτηση δρόμων για μια νέα πορεία του ανθρώπου.

«Είμαι βαθύτατα πεπεισμένος», επισημαίνει σε μια συνέντευξή του ο Γκέτσεβ, «ότι η κάθε διπολική εναλλακτική, το σχήμα συν-πλην, πάντα εμπεριέχει πολλές άλλες λύσεις, επειδή ανάμεσα στους δύο πόλους υπάρχει αρκετός χώρος γι’ αυτές».