Ηράκλειτος και Καλβίνο: ακούσια συνύπαρξη

Ηρά­κλει­τος και Καλ­βί­νο, προ­φα­νώς ακού­σια η συ­νύ­παρ­ξη την οποία ανα­γνω­ρί­ζου­με στο CD EN–TROPO–LOGY. Ως πα­λιοί ακρο­α­τές του μπί­μποπ, ξέ­ρου­με τα κομ­μά­τια του Charlie Parker, γνω­στού ως Bird (ή «Κυ­νη­γός» κα­τά τον Κορ­τά­σαρ), Ornithology και Anthropology. Με­τά τον θά­να­τό του δη­μιουρ­γή­θη­κε ο όρος «Birdology» για κα­θε­τί που έχει σχέ­ση μα­ζί του. Οι τρεις μου­σι­κοί του CD έχουν τη δι­κή τους άπο­ψη την οποία ανα­λύ­ει και υπο­γρά­φει ο Richard Cochrane: το ρή­μα τρέ­πειν στα αρ­χαία ελ­λη­νι­κά ση­μαί­νει, όπως και σή­με­ρα, τρέ­πω, στρέ­φω, γυ­ρί­ζω κά­τι ώστε να αλ­λά­ξει στά­ση ή κα­τεύ­θυν­ση, το ου­σια­στι­κό τρό­πος (trope αγ­γλι­στί) ένα ρη­το­ρι­κό σχή­μα λό­γου, με­τα­φο­ρι­κή έκ­φρα­ση, και φυ­σι­κά εντρο­πία από την θερ­μο­δυ­να­μι­κή, η συ­νάρ­τη­ση η οποία χα­ρα­κτη­ρί­ζει την κα­τά­στα­ση ατα­ξί­ας ενός συ­στή­μα­τος, από τη στα­θε­ρό­τη­τα στο χά­ος.
Ο Simon Picard τε­νό­ρο σα­ξό­φω­νο, ο John Wolf Brennan πιά­νο, προ­ε­τοι­μα­σμέ­νο πιά­νο με λί­γα ηλε­κτρο­νι­κά επί τό­που και ο Eddie Prevost ντραμς και κρου­στά συμ­με­τέ­χουν στο CD EN–TROPO–LOGY, For 4 Ears Records, 1998. Πρό­κει­ται για αυ­το­σχε­δια­στές που δια­θέ­τουν με­γά­λα απο­θέ­μα­τα γνώ­σε­ων και εμπει­ριών και οι οποί­οι κά­ποια στιγ­μή ηχο­γρα­φούν μια κι έξω, έχο­ντας προη­γου­μέ­νως βά­λει ορι­σμέ­νες βα­σι­κές αρ­χές – τε­χνι­κές παι­ξί­μα­τος, φι­λο­σο­φι­κές ρή­σεις, λο­γο­τε­χνι­κά κεί­με­να, κί­νη­ση επί σκη­νής, ποί­η­ση και ό,τι άλ­λο. Επι­κα­λού­νται τον Ηρά­κλει­το και την «αρ­μο­νία αντι­θέ­των» – το τέ­λειο άλ­λο­θι. Η μου­σι­κή δια­μορ­φώ­νε­ται εκεί­νη τη στιγ­μή και παίρ­νει διά­φο­ρες κα­τευ­θύν­σεις. Εδώ ται­ριά­ζουν στί­χοι από τα δύο ποι­ή­μα­τα που έγρα­ψε ο Μπόρ­χες για τον Ηρά­κλει­το. Βρί­σκο­νται στη συλ­λο­γή Το εγκώ­μιο της σκιάς, μτ­φρ. Δ. Κα­λο­κύ­ρη, βλ. Ποι­ή­μα­τα, εκδ. Πα­τά­κης 2013:

Με πα­ρα­σέρ­νει το πο­τά­μι, μα το πο­τά­μι εί­μαι εγώ.
Έχω πλα­στεί από μια ύλη αι­νιγ­μα­τι­κού χρό­νου
που συ­νε­χώς με­τα­βάλ­λε­ται.
        Ίσως η πη­γή να βρί­σκε­ται μέ­σα μου

Και έτσι επι­βε­βαιώ­νε­ται ο Κώ­στας Αξε­λός, ο οποί­ος στο βι­βλίο του Ο Ηρά­κλει­τος και η φι­λο­σο­φία (μτ­φρ. Δ. Δη­μη­τριά­δη, Εξά­ντας), γρά­φει ότι «να φέ­ρου­με στο πα­ρόν την πα­λιά μα ζω­ντα­νή σο­φία του Ηρά­κλει­του, που δεν εί­ναι μια φι­λο­σο­φία για βι­βλιο­θή­κη αλ­λά μια σκέ­ψη που ασκεί ακό­μα, και κυ­ρί­ως σή­με­ρα, την ποι­η­τι­κή της δύ­να­μη σαν αφη­ρη­μέ­νη σκέ­ψη».

Ένα ση­μα­ντι­κό μέ­ρος του CD https://​www.​all​musi​c.​com/​album... απο­τε­λεί μια σουί­τα ει­κο­σιέ­ξι λε­πτών σε επτά μέ­ρη που έχουν ως ερέ­θι­σμα πνευ­μα­τι­κό τα κεί­με­να του Ίτα­λο Καλ­βί­νο. Πρό­κει­ται για «Τα αμε­ρι­κα­νι­κά μα­θή­μα­τα», όπως τα εί­χε ονο­μά­σει ο συγ­γρα­φέ­ας ο οποί­ος δυ­στυ­χώς πέ­θα­νε τον Σε­πτέμ­βριο του 1985 πριν προ­λά­βει να τα με­τα­δώ­σει στο Πα­νε­πι­στή­μιο Χάρ­βαρντ. Έξι προ­τά­σεις για την επό­με­νη χι­λιε­τία εί­ναι ο τί­τλος του βι­βλί­ου που κυ­κλο­φό­ρη­σε με­τά τον θά­να­τό του (στην Ιτα­λία το 1988, στην Ελ­λά­δα το 1975 από τις εκδ. Αλε­ξάν­δρεια, μτ­φρ. Μ. Σπυ­ρι­δο­πού­λου, και το 2013 από τις εκδ. Κα­στα­νιώ­τη).

Η σουί­τα ακο­λου­θεί τις έξι προ­τά­σεις, τις πέ­ντε που δη­μο­σιεύ­ο­νται και την έκτη που δεν πρό­λα­βε να ολο­κλη­ρώ­σει ο Καλ­βί­νο, ήτοι: ελα­φρό­τη­τα, τα­χύ­τη­τα, ακρί­βεια, οπτι­κό­τη­τα, πολ­λα­πλό­τη­τα συ­νά­φεια. Εί­ναι πράγ­μα­τι έν­νοιες ή, όπως γρά­φει ο Καλ­βί­νο, εί­ναι αξί­ες, ιδιό­τη­τες ή ιδιαί­τε­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της λο­γο­τε­χνί­ας, τα οποία θε­ω­ρεί ση­μα­ντι­κά και θέ­λει να τα εντά­ξει στην προ­ο­πτι­κή της νέ­ας χι­λιε­τί­ας. Εί­ναι λοι­πόν, για να επα­νέλ­θου­με, έν­νοιες και αξί­ες στις οποί­ες ένας αυ­το­σχε­δια­στής μπο­ρεί να βρει μου­σι­κές ανα­λο­γί­ες προ­κα­λώ­ντας συν­δυα­σμούς ήχων με το κα­τάλ­λη­λο ύφος. Φυ­σι­κά μην πε­ρι­μέ­νου­με να υπάρ­χει εύ­κο­λη πρό­σβα­ση στη δη­μιουρ­γία συ­σχε­τι­σμών γρα­πτού λό­γου και αυ­το­σχε­δια­ζό­με­νης μου­σι­κής ή και σύν­θε­σης. Θα πρέ­πει να λει­τουρ­γή­σουν τά­σεις αφαί­ρε­σης και ανα­γω­γής συμ­βό­λων για να βγά­λει κα­νείς άκρη, αν το επι­θυ­μεί και κυ­ρί­ως αν αι­σθά­νε­ται αυ­τή την ιδιαί­τε­ρη και ανι­διο­τε­λή χα­ρά του παι­χνι­διού. Μπο­ρού­με, π.χ., να ανα­γνω­ρί­σου­με στο πρό­σω­πο του John Wolf Brennan μια μορ­φή συγ­γέ­νειας με τον Καλ­βί­νο. Στο παί­ξι­μό του ακού­με μέ­ρη με ανα­φο­ρές σε πα­ρα­δο­σια­κές μου­σι­κές ενώ δεν απο­μα­κρύ­νε­ται από την αβαν­γκάρντ. Στην «ελα­φρό­τη­τα» τα ηχο­χρώ­μα­τα δεν εί­ναι κα­θό­λου λε­πτά, όπως θα πε­ρί­με­νε κα­νείς, αν και η διάρ­κεια εί­ναι μό­λις ένα λε­πτό. Στην «τα­χύ­τη­τα» το τρίο βρί­σκε­ται στο στοι­χείο του: γρή­γο­ρες εναλ­λα­γές φρά­σε­ων, από­το­μες στρο­φές, συ­γκρού­σεις. Στην «ακρί­βεια» λει­τουρ­γούν με προ­σο­χή, προ­χω­ρούν βή­μα-βή­μα, χα­μη­λώ­νουν οι τό­νοι, τρυ­πώ­νει η σιω­πή. Στην «πολ­λα­πλό­τη­τα» ξε­χω­ρί­ζουν προ­σω­πι­κές πα­ρεμ­βά­σεις, παι­χνί­δια και εκ­πλή­ξεις. Εδώ ελευ­θε­ρώ­νου­με λί­γο χώ­ρο για τον Ίτα­λο Καλ­βί­νο και την δι­κή του «πολ­λα­πλό­τη­τα»:

«Κά­θε ζωή εί­ναι μια εγκυ­κλο­παί­δεια, μια βι­βλιο­θή­κη, ένας κα­τά­λο­γος απο­γρα­φής αντι­κει­μέ­νων, ένα δειγ­μα­το­λό­γιο τε­χνο­τρο­πιών, όπου όλα μπο­ρούν συ­νε­χώς να ανα­μει­γνύ­ο­νται και να ανα­δια­τάσ­σο­νται με όλους τους πι­θα­νούς τρό­πους».

Ίσως από αυ­τήν την συ­νύ­παρ­ξη με­τά μου­σι­κής να υπε­ρι­σχύ­ουν οι προ­σω­πι­κοί συ­νειρ­μοί του ακρο­α­τή, εν­νο­εί­ται άνευ δι­δα­σκά­λου.