«Σε όλη την ιστορία της λογοτεχνίας υπάρχουν λίγοι μόνο φανταστικοί χαρακτήρες, γνωστοί σε κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί αυτού του πλανήτη. Ο εργάτης στο Ιρκούτσκ μπορεί να μην έχει ακούσει για τον Άμλετ. Ο πιτσιρίκος στο Περναμπούκο μπορεί να μην ξέρει ποιος είναι ο Ρασκόλνικωφ. Η χήρα στην Τζακάρτα μπορεί να αναρωτιέται ακούγοντας το όνομα του Δον Κιχώτη ή του Τζέι Γκάτσμπι. Αλλά σχεδόν κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί σε αυτόν τον πλανήτη γνωρίζει τον Σούπερμαν.»
Με αυτά τα λόγια ο συγγραφέας ε.φ., Χάρλαν Τζέι Έλισον, χαιρέτισε τον περασμένο Απρίλιο την επέτειο των 80 χρόνων από την πρώτη εμφάνιση του Σούπερμαν. Σε αυτά τα σφριγηλά 80 χρόνια ζωής στα κόμικς (και όχι μόνο), ο διάσημος ήρωας κατάφερε να επιβληθεί ως εικονική παρουσία, όπως ο Μίκυ Μάους, ο Σέρλοκ Χολμς, ο Ταρζάν, ή ο Ρομπέν των Δασών.
Ο Σούπερμαν υπήρξε δημιούργημα δύο 17χρονων μαθητών λυκείου: του Τζέρι Σίγκελ (σενάριο) και του Τζο Σούστερ (σχέδιο). Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο (επίσης πρώτο) τεύχος του περιοδικού Action Comics, τον Απρίλιο του 1938, και η επιτυχία του ήταν… ακαριαία. Ο εξωγήινος από τον πλανήτη Κρύπτον, μάλιστα, υπήρξε ο βασικός αίτιος για την εκρηκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας των κόμικς στις ΗΠΑ, τις δεκαετίες ’40-’50.
Η δράση του σύντομα εξαπλώθηκε πέραν των τυπωμένων σελίδων. Το 1940 έγινε ραδιοφωνικό σίριαλ, ακολούθησε μια τηλεοπτική σειρά και κατόπιν έγινε κινούμενο σχέδιο. Μεταφέρθηκε εννιά φορές –μέχρι σήμερα– στη μεγάλη οθόνη, έγινε μιούζικαλ στο Μπρόντγουεϊ, με τίτλο το διάσημο σλόγκαν ‘‘It’s a Bird… It’s a Plane… It’s Superman!’’), χώρια το τεράστιο εμπόριο της εικόνας του σε παιχνίδια, αναμνηστικά, διακοσμητικά, ρούχα, βιντεογκέιμ κ.λπ.
Η επικράτηση του Σούπερμαν στο πεδίο της λαϊκής μυθολογίας πυροδότησε διάφορες πολιτικές, κοινωνιολογικές, ή ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις του φαινομένου. Οι κριτικές αναλύσεις περιλαμβάνουν, μεταξύ πολλών άλλων, την ταυτότητά του ως «Υπερασπιστή της Αλήθειας, της Δικαιοσύνης και του Αμερικανικού Τρόπου Ζωής» (ιδίως του τελευταίου). Επιχειρούν ερμηνείες της διπλής ταυτότητας του Σούπερμαν/Κλαρκ Κεντ. Εξετάζουν τα –χωρίς ανταπόκριση– αισθήματα της Λόις Λέιν για τον ανέραστο Σούπερμαν και την παράλληλη αδιαφορία της για τον κρυφά ερωτευμένο μαζί της, αδέξιο alter ego του υπερήρωα, Κλαρκ Κεντ, με ενδιαφέρουσες διαφορές μεταξύ φροϋδικών και γιουνγκιανών αναλύσεων. Ο κατάλογος είναι μακρύς και πολυεπίπεδος, φθάνοντας μέχρι τα ερωτήματα σχετικά με την γκέι κουλτούρα και τους μάτσο υπερήρωες.
Σούπερμαν: 80 χρονών και ούτε μία άσπρη τρίχα
Όπως όλοι οι μύθοι και τα παραμύθια, έτσι και οι ιστορίες του Σούπερμαν ξεκίνησαν από έναν δημιουργό (στην προκειμένη περίπτωση, δύο), αλλά εμπλουτίστηκαν και τροποποιήθηκαν από πολλούς. Στη διάρκεια της μέχρι τώρα ζωής τού ήρωα, οι υπεύθυνοι της έκδοσης , οι σεναριογράφοι και οι σχεδιαστές που εναλλάχθηκαν στην παραγωγή, χρειάστηκε να εφευρίσκουν διαρκώς νέα τεχνάσματα, προκειμένου να συντηρούν το ενδιαφέρον του παγκόσμιου αναγνωστικού κοινού. Ανταγωνίζονταν με αυτά που είχαν δημοσιευτεί στο περιοδικό τον προηγούμενο μήνα, τον προηγούμενο χρόνο, με αυτά που δημιουργούσαν οι υπόλοιποι συνάδελφοί τους στον εκδοτικό κολοσσό της DC.
Στο πέρασμα των χρόνων, όλο αυτό το πολυάνθρωπο επιτελείο παντρολόγησε και χώρισε τον Σούπερμαν αρκετές φορές, τον πέθανε και τον ανέστησε άλλες τόσες. Ο Κρυπτονίτης, το ραδιενεργό μέταλλο από τα συντρίμμια του γενέθλιου πλανήτη του, αποδείχθηκε ο πιο θανάσιμος αντίλογος στις ακαταμάχητες υπερδυνάμεις του. Το ίδιο και η γκαλερί των φοβερών αντιπάλων του, γεμάτη σκοτεινά πορτρέτα: από τον παράφρονα Λεξ Λούθορ μέχρι τον… γλωσσοδέτη δαίμονα Mister Mxyzptlk.
Η επίδραση που άσκησε ο Σούπερμαν στην παγκόσμια κοινότητα ήταν σχεδόν καταλυτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το όνομά του, που ενέπνευσε πολλές λέξεις ενταγμένες σήμερα στο διεθνές γλωσσικό τοπίο. Αν και η παλαιότερη αναφορά βρίσκεται στον τίτλο του θεατρικού έργου του Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, Man and Superman (1903), μια κωμωδία χαρακτήρων με ήρωα τον Δον Ζουάν, το όνομα «κατακυρώθηκε» στον χάρτινο ήρωα. Χάρη σε αυτόν, «βαπτίστηκαν» υπερήρωες οι επίγονοι στα κόμικς, ενώ έγινε αφορμή για τη δημιουργία αρκετών νεολογισμών, αλλά και εντελώς καινούριων λέξεων. Το πρόθεμα Σούπερ (στα καθ’ ημάς Υπέρ) συναντάται παντού: από τη βενζίνη των αυτοκινήτων και τα Σούπερ Μάρκετ, μέχρι τις δύο Υπερδυνάμεις. «Ο Σούπερμαν δεν βρίσκεται στην κορυφή επειδή τυχαίνει να είναι ο παλαιότερος υπερήρωας», έχει πει ο Βρετανός σχεδιαστής Γκάρι Φρανκ. «Είναι ακόμα εδώ γιατί είναι ένας σπουδαίος υπερήρωας. Είναι αυτός που διαμόρφωσε και καθόρισε, τελεσίδικα, το είδος στο οποίο πρωταγωνιστεί χρόνια τώρα. Κι αυτό δεν θα μπορούσε ποτέ να συμβεί, αν αποτελούσε μια μέτρια ιδέα».
(εικονογράφηση: αρχείο Α. Μαλανδράκη)
