«Αυτός διάλεξε το ποίημα ή το ποίημα τον διάλεξε;»

Τα ποιήματα του Τάσου Δενέγρη, έχει κανείς την αίσθηση ότι ζουν χωρίς αυτόν, ότι δεν ασχολούνται καθόλου μαζί του. Καμιά φορά ο ποιητής μοιάζει να τα εκλιπαρεί να τον βάλουν μέσα έστω και για λίγο, τον αφήνουν εκείνα με συγκατάβαση –«για λίγο όμως»– και τραβούν το δρόμο τους μετά. Δεν είναι ότι δεν εκφράζουν αντιδράσεις και συναισθήματα προσωπικά, αλλά έχεις την εντύπωση ότι ο Δενέγρης εμπιστεύτηκε σ΄ένα πρακτορείο ποιημάτων την υπόθεσή του, μετά όμως του ξέφυγε το πράγμα, δεν του ζητάνε καν τη γνώμη του. Ο Δενέγρης, άραγε, διάλεξε αυτά τα ποιήματα για να πει αυτά που θέλει ή τα ποιήματα τον διάλεξαν εκείνον; Άλλωστε κι ο ίδιος φαίνεται να το καταλαβαίνει αυτό κι έγραψε τα ποιήματα «Πάλι για το ποίημα» (σ. 126),  «Εκμυστηρεύσεις» (σ.132).
Το πρώτο χαρακτηριστικό της ποίησης του Δενέγρη –χαρακτηριστικό που έχει ίσως σχέση με την αυτοδύναμη υπόσταση των ποιημάτων του– είναι η φρεσκάδα, η έκπληξη. Πάντα κάτι άλλο εμφανίζεται ξαφνικά στην επιφάνεια. Ήταν, άραγε, εκεί όλη την ώρα και περίμενε πειθήνια τη σειρά του, ή μπήκε απρόσμενα χωρίς κανείς να το περιμένει, λιγότερο απ' όλους ο ποιητής; Πώς γίνεται, Π.χ., μια οπτασία με τη «δέσποινα του χρόνου» να καταλήγει στο «Τι μίζερη και άτσαλη που είναι η ζωή μας»; Κι αλλού:

Αυτή η έκπληξη που ανανεώνεται αδιάκοπα από τα έσω –και δεν είναι ένα επιφανειακό εύρημα– οδηγεί στο δεύτερο, για μένα χαρακτηριστικό ποίησης του Δενέγρη, που θα το ονόμαζα τρυφερότητα – σοφία. Είναι σαν το καταστάλαγμα της σοφίας να [αποτελεί] μια τάση τρυφερότητας προς τα ανθρώπινα όντα, τις πατημένες γάτες, ακόμη και το σύμπαν και μαζί σαν αυτή η τρυφερότητα να είναι συνώνυμη με μια φιλοσοφική θεώρηση «αυτού του μάταιου κόσμου», της αμέριστης φιλοδοξίας και του «ύπουλου και νωθρού κίνητρου» της ανθρώπινης φύσης. Τα μέσα που ο ποιητής χρησιμοποιεί για τη δύσκολη αυτή μετάγγιση από την τρυφερότητα στο μάθημα που μας διδάσκει η ύπαρξη με τα παθήματά της, είναι η ειρωνεία και συνάμα η άδολη σχεδόν διατύπωση της αλήθειας.

Έχει συχνά ειπωθεί ότι ο Δενέγρης έχει επηρεαστεί από την Αμερικανική ποίηση και ιδιαίτερα τους Beat. Δεν συμφωνώ για δυο λόγους: ο ένας είναι το επικό στοιχείο των Beat που εκφράζεται με το ποίημα-ποταμός· ο άλλος είναι η αυτοπροσωπολατρεία τους που φτάνει ως τη μυθοποίηση του εαυτού τους. Ο Δενέγρης δε μοιάζει να θέλει να γράψει το ποιητικό έπος της εποχήςτου με κέντρο τον εαυτό του, αλλά είναι πιο κοντά στον ιστορικό που εξετάζει φαινόμενα και μαζί εξετάζει αυτόν που παρατηρεί, δηλαδή τον εαυτό του. Ακόμη και τον ερωτικό εαυτό του:

Παρενθετικά αναφέρω την ιδιαιτερότητα του ερωτικού τόνου στα ποιήματα του Δενέγρη, ένα θέμα που από μόνο του θα μπορούσε να μας πάει πολύ μακριά στην ανάλυση του έργου του.
Όσον αφορά τις επιρροές, αυτό που νομίζω πως συμβαίνει είναι ότι ο Δενέγρης έχει μια γνήσια κοσμοπολίτικη ψυχοσύνθεση και μια ιστορική συνείδηση. Ο συνδυασμός αυτών των δύο τον κάνει να είναι ανοιχτός στον κόσμο· στην Αμερικανική ποίηση –ποίηση της Ανατολικής ακτής των ΗΠΑ πιο πολύ, Ashbery π.χ. και όχι της Δυτικής Ακτής, Ginsberg ή Corso– την Αμερικανική τζαζ αλλά και την κρυφή γοητεία της Ανατολικής Ευρώπης ή την έλξη της Λατινικής Αμερικής. Ταξιδεύει ακόμη κι όταν είναι ακίνητος, δεν χορταίνει να βλέπει, να κάνει παραλληλισμούς και συγκρίσεις, κι όλ' αυτά μ' ένα μάτι φαινομενικά μόνο ψυχρό – στο βάθος έχει μια σχέση πάθους με τον κόσμο, έναν κόσμο γεωγραφικά και πνευματικά χωρίς σύνορα, «Εντυπώσεις από ανάγνωση ποιημάτων στα ιαπωνικά» (σ. 124). Η ιστορική συνείδηση του Δενέγρη πότε γίνεται κοινωνικο-πολιτικήαποστροφή

και πότε, με τη βοήθεια της υπερρεαλιστικής του φαντασίας (άλλο ένα θέμα που απαιτεί μεγάλη ανάλυση, ο υπερρεαλισμός δηλαδή του Δενέγρη) αναπλάθει στιγμές ιστορικές, καμιά φορά ασήμαντες, για να τις μεταμορφώσει σε μύθο (Νικηφόρος Φωκάς, Λάκυ Λουτσιάνο, Πρισίλα, ακόμη κι εκείνος ο ανώνυμος «Ο πεθαμένος αρχηγός»* του).
Αλλά εκεί που οι δρόμοι του Δενέγρη και των Αμερικανών Βeat χωρίζουν οριστικά είναι στον μεγάλο ποιητικό έλεγχο που ο Δενέγρης ασκεί στον εαυτό του. Τα ποιήματά του τα πιάνει ένα και τα τοποθετεί με τάξη, τα χωρίζει σε κατηγορίες: Ποιο έζησε, ποιο πέθανε, ποιο βλάφτηκε από τον χρόνο ... Γι' αυτό ίσως τον λόγο ο Δενέγρης πρωτοπαρουσιάστηκε κάπως αργά στην Ελληνική ποίηση, εννοώ όταν αποφάσισε να βγάλει βιβλίο, γιατί ποιήματά του ήταν γνωστά από πιο πριν, είχαν δημοσιευτεί κι έξω απ' την Ελλάδα. Το 1975, λοιπόν, εκδόθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή Θάνατος στην Πλατεία Κάνιγγος, που δεν ήταν καθόλου πρωτόλειο αλλά μια ώριμη κατάθεση του χώρου όπου κινείται και θα κινηθεί και στο μέλλον η ποίησή του. Ακολούθησαν Το αίμα του λύκου (1978), Θειάφι και αποθέωση (1982) και Ακαριαία (1985), συλλογή που περιλαμβάνεται στον συγκεντρωτικό τόμο με τον ίδιο τίτλο.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις δυο τελευταίες συλλογές η διάθεση γίνεται πιο ρεμβαστική, η στάση προς τους ανθρώπους πιο συμπονετική και λιγότερο ειρωνική. Απόδειξη πως χρησιμοποιείται λιγότερο παραδοσιακός ομοιοκατάληχτος στίχος, το ακαταμάχητο αυτό όπλο ειρωνείας, κοινωνικής κριτικής και σουρεαλιστικής φαντασίας («Μια μέρα», σ. 163).

Ο φόβος, που κάνει συχνά την εμφάνισή του στα ποιήματα τού Δενέγρη, μοιάζει να ‘χει βρει το εξιλαστήριο θύμα του –μήπως είναι ο ίδιος ο ποιητής που έφτασε ως τις ρίζες του φόβου;– και να ‘χει λίγο υποχωρήσει. Μια ισορροπία που ο Δενέγρης είχε εξαγγείλει από το πρώτο του βιβλίο, μοιάζει να «διατηρείται» («Ισορροπία διατηρείται», σ. 38).

——————————
*Ο «αρχηγός του ήταν ο πατέρας του», σημειώνει κάπου ο ποιητής (Σημ. «Χάρτη»)

[ Δημοσιεύτηκε στις 7/12/88 στη «Βιβλιοθήκη» της εφ. Ελευθεροτυπία, μέ αφορμή την έκδοση του τόμου Ακαριαία (όπου παραπέμπουν και οι αναφορές της) και τίτλο: «Τάσος Δενέγρης». ]