1
Τα Επτάνησα και κυρίως η Κέρκυρα υπήρξαν σημαντικό πολιτισμικό και λογοτεχνικό κέντρο του Ελληνισμού τον 19ο αιώνα. Μπορεί να μη γνώρισαν ανάλογες κορυφώσεις στους αιώνες που ακολούθησαν, ωστόσο η πνευματική παράδοση του παρελθόντος συντηρείται ακόμη μέσα από το έργο και την άοκνη δράση πολλών λογοτεχνών, κριτικών και μελετητών, με έδρα ή καταγωγή τα Ιόνια νησιά. Πυρήνας της σύγχρονης λογοτεχνικής δραστηριότητας στην Κέρκυρα και την ευρύτερη περιοχή είναι το περιοδικό Πόρφυρας (ιδρύθηκε το 1980, κρατικό βραβείο 2009) και η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών (ιδρύθηκε το 1952).
Ο Πόρφυρας
λειτουργεί ως βήμα έκφρασης και ανάδειξης της σύγχρονης επτανησιακής λογοτεχνίας, αλλά και διαφόρων μελετών γύρω από επτανήσιους λογοτέχνες του παρελθόντος (λ.χ. Σολωμό, Κάλβο, Θεοτόκη κ.ά.) αλλά και λογοτέχνες από την υπόλοιπη Ελλάδα (λ.χ. Σεφέρη, Εμπειρίκο, Βαλτινό, Αρανίτση, Πρατικάκη κ.ά.). Παράλληλα, εδώ και πολλές δεκαετίες η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών συμβάλλει στην ανάδειξη, διαφύλαξη και έκδοση της πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής της Κέρκυρας, με την παράλληλη ίδρυση και λειτουργία Μουσείου Σολωμού και Κέντρου Σολωμικών Μελετών. Συνδετικός κρίκος αυτών των δύο σημαντικών φορέων για τα γράμματα της Κέρκυρας είναι ο συνιδρυτής, συνεκδότης και συνδιευθυντής του Πόρφυρα, καθώς και μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, ο ποιητής και βιβλιοκριτικός Δημήτρης Κονιδάρης.
2
Στο τελευταίο του βιβλίο, Με τις ευχές του Κάλβου (Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, 2019) ο Δημήτρης Κονιδάρης συμπεριλαμβάνει μερικές από τις «προσεγγίσεις βιβλίων», που έχει δημοσιεύσει στο Βήμα της Κυριακής, στην κερκυραϊκή εφημερίδα Ενημέρωση και στον Πόρφυρα από το 2000 ώς το 2016. Ωστόσο, το συγκεκριμένο βιβλίο δεν αποτελεί απλώς ένα συνονθύλευμα βιβλιοκριτικών του συγγραφέα, ατάκτως επιλεγμένων, ώστε να συμπληρωθούν οι σελίδες του. Αντιθέτως, υπάρχει εμφανής στόχευση. Μέσα από τα κείμενα του Κονιδάρη αναδεικνύεται πρώτιστα η μεγάλη λογοτεχνική παράδοση και η σφριγηλή πνευματική ζωή των Επτανήσων, με τις κυρίαρχες ασφαλώς μορφές των Κάλβου και Σολωμού, αλλά και με πολλούς άλλους λογοτέχνες, μουσικούς, φιλοσόφους και μελετητές από τον 19ο
αιώνα μέχρι και σήμερα. Παράλληλα, προβάλλονται και άλλοι λογοτέχνες εκτός Επτανήσων, με πρωτότυπες προσεγγίσεις πάνω σε ελάχιστα μελετημένες πτυχές του έργου τους.
Αναμφίβολα, οι περισσότερες μελέτες που παρουσιάζει ο Δημήτρης Κονιδάρης στο βιβλίο του, αφορούν στο έργο επτανήσιων λογοτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα, κυρίως του Κάλβου και του Σολωμού, αλλά και άλλων, όπως του Λασκαράτου, του Νάνου Βαλαωρίτη, του Γεράσιμου Χυτήρη, του Νίκου Φωκά, του Στέφανου Μπεκατώρου κ.ά. Επιπλέον, υπάρχουν προσεγγίσεις για μελέτες προσωπικοτήτων της ευρύτερης πνευματικής ζωής των Επτανήσων, όπως του φιλοσόφου και εκπαιδευτικού στην Ιόνιο Ακαδημία Νεόφυτου Βάμβα (1770-1885), του φιλοσόφου και πολιτικού Πέτρου Βράιλα-Αρμένη (1812-1884), του Αρχιεπισκόπου Κέρκυρας Μάρκου Αντώνιου Μπαρμπαρίγου (1640-1706), του τραπεζίτη Ιωάννη Α. Βαλαωρίτη, του συνθέτη Νικόλαου Μάντζαρου (1795-1872) κ.ά. Από το βιβλίο δε λείπουν αναφορές και σε μελέτες για λογοτέχνες εκτός Επτανήσων, όπως για τον Παλαμά, τον πρωτοπόρο της Νέας Αθηναϊκής Σχολής Ν.Γ. Καμπά, τον Ρώμο Φιλύρα, τον Βάρναλη, τον Μαβίλη, τον Σουρή, τον Κακναβάτο, τον Ηπειρώτη Γιώργο Κοτζιούλα, τους αρχαίους επιγραμματοποιούς κ.ά. Τέλος, ο συγγραφέας αναφέρεται και σε μελέτες για ελάχιστα γνωστούς ελληνιστές, όπως για την Αλβανο-ρουμάνα πριγκίπισσα Ντόρα ντ’ Ίστρια (ψευδώνυμο της Ελένης Γκίκα, 1828-1888), για τον φινλανδό ελληνιστή Βίλχελμ Λάγκους (1821-1909) ή τον δανό φιλόλογο Jean Pio, ο οποίος επισκέφθηκε και μελέτησε τα δημοτικά τραγούδια της Κέρκυρας.
Από τις παρουσιαζόμενες μελέτες αρκετές ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία τους, καθώς φωτίζουν άγνωστες ή παραγνωρισμένες πλευρές του έργου και της ζωής διαφόρων λογοτεχνών. Εξαιρετικά ενδιαφέροντα για τον Κάλβο τα Μαθήματα φιλοσοφίας/ Πανεπιστημιακές παραδόσεις στην Ιόνιο Ακαδημία, Κέρκυρα 1840-1841 (Ακαδημία Αθηνών/ Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας, 2002), το Αναζητώντας τον «άλλο» Κάλβο του Γιώργου Ανδρειωμένου (Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2013) με επιστημονικά κείμενα του ποιητή και Οι τελευταίες θρησκευτικές μεταφράσεις του Ανδρέα Κάλβου (εκδ. Παπαζήση, 2008), οι οποίες φέρνουν στο φως τις θεολογικές αναζητήσεις του. Πρόκειται για τρεις μελέτες, οι οποίες μας συστήνουν τον «άλλο» Κάλβο, όχι τον ποιητή των Ωδών, αλλά τον επιστήμονα και καθηγητή. Αν και δε σχετίζονται άμεσα με το αμιγώς ποιητικό του έργο, ωστόσο λειτουργούν ως ερμηνευτικά κλειδιά, για να ανασυνθέσουμε την προσωπικότητα του Κάλβου και να προσεγγίσουμε καλύτερα το έργο του. Εξαιρετικά ενδιαφέροντα και τα Επτανησιακά/ Μελετήματα για την επτανησιακή λογοτεχνία και κριτική (1960-2005) του Π.Δ. Μαστροδημήτρη (εκδ. Πορεία, 2006) για το έργο διαφόρων επτανήσιων λογοτεχνών, τα οποία ανατέμνουν και ανατρέπουν αρκετά στερεότυπα για την επτανησιακή σχολή και κοινωνία του 19ου αιώνα.
Όσον αφορά στους νεότερους λογοτέχνες, αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στο Αφιέρωμα στον Γεράσιμο Θ. Χυτήρη (Αναγνωστική Εταιρεία Κέρκυρας, 2008) για τη ζωή και το πλούσιο έργο του Κερκυραίου λογοτέχνη, καθώς και το αφιέρωμα του περιοδικού Κυμοθόη του Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης στους Νίκο Φωκά (1927), Στέφανο Μπεκατώρο (1946-2006) και Φώτο Γιοφύλλη (1887-1981) με αρκετές μελέτες, πλούσια εργογραφία και ανθολόγηση. Σημαντική και η αναφορά στο βιβλίο του Γιώργου Ανδρειωμένου, Ο Παλαμάς και η πολιτική/ Στην πρώιμη και ύστερη φάση της ζωής του (εκδ. Ι. Σιδέρης, 2014), καθώς σπανίζουν στην ελληνική βιβλιογραφία οι μελέτες για την πολιτική διάσταση της ελληνικής ποίησης. Τέλος, οι προσεγγίσεις μελετών για ελληνιστές του 19ου
αιώνα, που σχετίστηκαν ή όχι με τα Επτάνησα, υπογραμμίζουν την οικουμενική ακτινοβολία και αναγνώριση της ελληνικής παράδοσης και παιδείας.
3
Όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς από την παραπάνω σύντομη και ενδεικτική επισκόπηση των βιβλιοκριτικών του, ο Δημήτρης Κονιδάρης επιλέγει και αναδεικνύει μελέτες, οι οποίες έχουν να κομίσουν κάτι καινούριο στη λογοτεχνική και πολιτισμική έρευνα. Αυτό συνιστά μια σημαντική αρετή για έναν βιβλιοκριτικό, ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή του εκδοτικού πληθωρισμού. Στις βιβλιοκριτικές του συνήθως συστήνει τους βασικούς συντελεστές κάθε μελέτης με χρήσιμα εργοβιογραφικά τους στοιχεία, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζει σύντομα –δίχως να φλυαρεί και να πλατειάζει– τους βασικούς άξονες κάθε μελέτης, αλλά και τα στοιχεία που αξίζει να προσέξει ο αναγνώστης ή συνιστούν την καινοτόμο οπτική της μελέτης. Ο λόγος του είναι απλός και συγκροτημένος, δίχως αχρείαστες πυκνώσεις και περιττές επιτηδεύσεις που μπερδεύουν. Ο Δημήτρης Κονιδάρης δεν περιορίζεται σε μια απλή παρουσίαση ή έναν άκριτο έπαινο για τις μελέτες που θεωρεί ενδιαφέρουσες, αλλά τις σχολιάζει, τις ανατέμνει και τις κρίνει ουσιαστικά. Γι’ αυτό και το βιβλίο του, Με τις ευχές του Κάλβου, συνιστά για κάθε φιλομαθή έναν χρήσιμο κατάλογο ωφέλιμων αναγνώσεων.
