Από πού πάνε για τη Λιμνούπολη;

Οι μελετητές των κόμικς συχνά τα συγκρίνουν με τους χάρτες. Κάποιοι, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι τα κόμικς αποτελούν ένα είδος χάρτη. Κατά τα λεγόμενά τους, οι χάρτες και τα κόμικς μοιράζονται ένα δημιουργικό γονίδιο: αμφότερα γίνονται με σκοπό να προσφέρουν πληροφορίες με εικόνες. Όταν αυτά τα δύο στοιχεία συναντώνται στο πεδίο των εικονογραφημένων σελίδων, γίνονται ακαταμάχητος συνδυασμός στα μάτια όσων θέλουν να «εξερευνήσουν» τους φανταστικούς κόσμους των κόμικς.
Ιστορικοί χάρτες και σχεδιαγράμματα κρυμμένων θησαυρών, χώρες που κανείς χάρτης δεν σημειώνει και περιοχές χαμένες στην αχλή του μύθου. Σεναριογράφοι και σχεδιαστές των κόμικς προσφέρουν, ως άλλοι χαρτογράφοι, μια θαυμαστή μετάπλαση του υπαρκτού κόσμου: «Ανάμεσα στο χρονικό διάστημα όπου οι ωκεανοί κατάπιαν την Ατλαντίδα και τις λαμπερές πόλεις, υπήρξε μία εποχή που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί. Τα βασίλειά της απλώθηκαν σ’ όλο τον κόσμο σαν γαλάζιοι μανδύες». Με αυτά τα λόγια στο οπισθόφυλλο του περιοδικού, έγραψε (ψευδο)ιστορία ο Κόναν ο Κιμμέριος, από το όνομα της φανταστικής πατρίδας του, της Κιμμερίας.

Ο Κόναν αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μείξης των κόμικς με τη χαρτογραφία. Για την ακρίβεια, την επινοημένη χαρτογραφία, αφού προήλθε από τη φαντασία του συγγραφέα Ρόμπερτ Ε. Χάουαρντ και πήρε σχήμα στις περιπέτειες που άρχισε να δημοσιεύει το 1932. Ο Κόναν αποτελεί τον πιο διάσημο χαρακτήρα του υποείδους της σύγχρονης λαϊκής κουλτούρας που ονομάστηκε Ξίφος και Μαγεία. Είναι ένας άχρονος ήρωας που περιπλανιέται σε φανταστικές περιοχές της γης, γεμάτες μάγους, δαίμονες και τέρατα. Οι χαμένες ήπειροι, τα εξωτικά βασίλεια και οι μυστηριώδεις πόλεις αποτελούν τα βασικά συστατικά αυτού του κόμικς. Σε ένα χάρτη που σκιτσάρισε ο Χάουαρντ (και μετέφεραν στο κόμικς σχεδιαστές όπως ο Τζον Μπουσέμα, ο Κάρι Νορντ, ο Ρίτσαρντ Κόρμπεν, ο Χοσέ Βιλαρούμπα κ.ά.), η Μεσόγειος δεν ήταν ακόμα θάλασσα. Το ίδιο στεγνή ήταν η Μαύρη Θάλασσα, η Βαλτική και τα στενά της Μάγχης. Ο Νείλος, τον οποίο ο Χάουαρντ μετονόμασε σε Στύγα (από την ελληνική μυθολογία), κυλούσε δυτικά μέχρι τα στενά του Γιβραλτάρ, ενώ η Κασπία Θάλασσα εκτεινόταν βόρεια, φθάνοντας μέχρι τον Αρκτικό Ωκεανό.

Στον άτλαντα που διαμόρφωσαν τα κόμικς, χαρτογραφούνται περιοχές της Γης που γεννήθηκαν στη φαντασία των σεναριογράφων και των σχεδιαστών: Από την ομιχλώδη μακρινή Άσγκαρντ του πανίσχυρου Θορ και των θεών της σκανδιναβικής μυθολογίας, μέχρι την «βαλκάνια» Συλδαβία στις περιπέτειες του Τεντέν. Οι εικονογραφημένες σελίδες ξεδιπλώνουν χάρτες με τόπους φανταστικούς, αλλά και χάρτες ιστορικά τεκμηριωμένους. Ο μεγεθυντικός φακός στην εισαγωγική σελίδα κάθε περιπέτειας του Αστερίξ, με την ένδειξη «50 π.Χ.» και την ευρύτερη Γαλατία στο κάδρο, πιστοποιεί τα γεωπολιτικά δεδομένα της εποχής και, κατ’ επέκταση, του κόμικς: Πρόκειται για μία ρωμαϊκή κτήση, με το ανυπόταχτο χωριό των πρωταγωνιστών περικυκλωμένο από τα οχυρά στρατόπεδα Πετιμπόνουμ, Ακουάριουμ, Λαβδάνουμ και Μπαμπαόρουμ.

Πόση γεωγραφική αλήθεια και πόση σχεδιαστική φαντασία υπάρχει στον χάρτη με τον οποίον ξεκινούν οι περιπέτειες του Αστερίξ; Στο βιβλίο τους Asterix και Ιστορία (εκδ. Μαμούθ comix), οι συγγραφείς Ρενέ Βαν Ρόγιεν και Σουνίβα Βαν Ντερ Βεγκτ γράφουν: «Ο Αστερίξ και ο Οβελίξ ζουν σ’ ένα χωριό που βρίσκεται στην Αρμορική, που είναι η παλιά ονομασία της Βρετάνης και της Νορμανδίας. Οι δημιουργοί του κόμικς δεν καθόρισαν επακριβώς την τοποθεσία του χωριού και ο μεγεθυντικός φακός πάνω από το χωριό, δεν μας επιτρέπει μια ακριβή τοποθέτησή του στο χώρο. Με σχετική δυσκολία μπορούμε να ανακαλύψουμε ότι το περί ού ο λόγος χωριό πρέπει να βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της χερσονήσου της Βρετάνης. Ο ίδιος ο οικισμός έχει σχεδιαστεί στα σύνορα μεταξύ δύο κόσμων. Από τη μια βρίσκεται η ακτή που βρέχεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό, ενώ από την άλλη το χωριό περιβάλλεται από αγρούς, χωράφια και δάση».

Ένα βασικό δεδομένο στην ανάγνωση των κόμικς, είναι ότι οι αναγνώστες θέλουν να πιστεύουν την ιστορία που διαβάζουν. Οι χάρτες, στην προκειμένη περίπτωση, κάνουν τη μυθοπλασία να μοιάζει πραγματική. Το Γκόθαμ Σίτι στο οποίο ζει και δρα ο Μπάτμαν, με βάση ένα χάρτη που σχεδίασε ο δημιουργός του κόμικς, Μπομπ Κέιν, βρίσκεται στην ανατολική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Σύμφωνα με τον Άτλαντα του Σύμπαντος της D.C., πρόκειται για το Νιού Τζέρσεϊ, ενώ για τους Νιού Γιορκ Τάιμς είναι η Νέα Υόρκη (το ίδιο όπως και η Μητρόπολη του Σούπερμαν). Η εφημερίδα, μάλιστα, με βάση κάποιες διάσπαρτες αναφορές στο κόμικς, όρισε σε πραγματικό χάρτη την έκταση που καταλαμβάνει το Γκόθαμ Σίτι: από το Σόχο και το Γκρίνουιτς Βίλατζ, μέχρι τις γέφυρες του Μανχάταν και του Μπρούκλιν. Οι γεωγραφικές σημάνσεις δεν σταματούν εδώ. Ανάμεσα στις πολλές ενδείξεις που παρέχει το κόμικς για το Γκόθαμ Σίτι, ξεχωρίζει το Αμιούζμεντ Μάιλ (μετωνυμία του Κόνι Άιλαντ), με κυρίαρχο ρόλο στην περιπέτεια «Το φονικό αστείο» («The killing joke» ).

Αφήνοντας τις μητροπόλεις των υπερηρώων και ταξιδεύοντας στον υδρόβιο κόσμο του Ντίσνεϊ, έχουμε επίσης ως οδηγό κάποιες γεωγραφικές συντεταγμένες. Ο Ντόναλντ Ντακ και η παρέα του ζουν σε μία πόλη… κατάλληλη για πάπιες. Η περιλάλητη Λιμνούπολη βρίσκεται στην Καλισότα, μία φανταστική πολιτεία των ΗΠΑ ανάλογη με τη Βόρεια Καλιφόρνια. Δημιουργός της υπήρξε ο Καρλ Μπαρκς, ο οποίος την «εγκαινίασε» το 1944 στα κόμικς του Ντίσνεϊ. Το μέγεθος και η δομή της Λιμνούπολης διέφεραν από ιστορία σε ιστορία, ανάλογα με αυτό που εξυπηρετούσε τον Μπαρκς: άλλοτε μικρή κωμόπολη, άλλοτε μια μετρίων διαστάσεων πόλη και κάποιες λίγες φορές μια αχανής μητρόπολη.

Στα κόμικς του Ντόναλντ που υπέγραψε και ένας άλλος εμβληματικός σχεδιαστής της σειράς, ο Ντον Ρόσα, η γεωγραφική θέση της πόλης γίνεται ακόμα πιο ευκρινής μέσα από τα ίδια του τα λόγια: «Δεν θα μπω στον κόπο να ορίσω πού ακριβώς τοποθέτησα την Λιμνούπολη, στη δυτική ακτή της Αμερικής. Αλλά αν πάρετε ένα καλό χάρτη και συγκρίνετε την ακτογραμμή, θα δείτε ότι την έχω βάλει βόρεια του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, στο σημείο που βρίσκεται μία πραγματική πόλη, με πολύ κατάλληλο όνομα». Για τους γνώστες των κωμικών ευρημάτων που χρησιμοποιούσε ο Ντον Ρόσα, είναι πιθανό να αναφερόταν στην… αρχιμήδεια Eureka (αγγλιστί Γιουρίκα), μια πόλη που βρίσκεται ανάμεσα στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο και τα σύνορα του Όρεγκον.

Οι εικονογραφημένες σελίδες αναδεικνύουν πτυχές της γεωγραφίας που δεν υπάρχουν στους χάρτες. Παράλληλα, πολλοί συμβατικοί χάρτες μπορούν να θεωρηθούν κόμικς, καθώς και τα δύο συχνά συνδυάζουν κείμενο και οπτική αναπαράσταση, προκειμένου να μεταδώσουν το νόημά τους. Ειδοποιός διαφορά είναι ότι τα κόμικς χρησιμοποιούν τη γεωγραφική απεικόνιση ως στοιχείο για την προώθηση (και μόνο) της ιστορίας.

Από τη δική τους πλευρά, οι συμβατικοί χάρτες χρησιμοποιούν τεχνικές των κόμικς, για περισσότερο εκφραστικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τουριστικοί χάρτες, πολλοί από τους οποίους εμπλουτίζουν τη γεωγραφική αποτύπωση με σκίτσα ή και ολόκληρες εικονογραφήσεις που παραπέμπουν στις σελίδες των κόμικς.

Χαρτογράφοι και σχεδιαστές κόμικς… ενώθηκαν, μία και μοναδική φορά, σε ενιαίο όλον. Το γεγονός έλαβε χώρα στο κόμικς του Ντίλαν Χόροκς «Χίκσβιλ». Εκεί, ο πρωταγωνιστής (και άλτερ έγκο του σχεδιαστή, έχοντας ίδιο όνομα με εκείνον), ταξιδεύει σε μία χώρα που ονομάζεται Κορνουκόπια, για να συναντήσει τον πιο διάσημο κομίστα στα μέρη εκείνα, ονόματι Εμίλ Κοπέν. Ο Κοπέν όμως, δεν συστήνεται ως σχεδιαστής κόμικς, αλλά ως «κατασκευαστής χαρτών». Ο πρωταγωνιστής τον ρωτά τον σκοπό ύπαρξης των χαρτών. «Οι χάρτες είναι δύο ειδών», του απαντά εκείνος. «Κάποιοι προσπαθούν να αποτυπώσουν τη θέση των πραγμάτων στο χώρο. Αυτοί ανήκουν στο πρώτο είδος. Είναι η γεωγραφία του χώρου. Άλλοι όμως, αποτυπώνουν τη θέση, ή την εξέλιξη των πραγμάτων στον χρόνο. Αυτοί οι χάρτες, που αφηγούνται ιστορίες, είναι η γεωγραφία του χρόνου».