Γιαπωνέζικος κήπος: Συνέντευξη με την Αργυρώ Πιπίνη

Ο γιαπωνέζικος κήπος είναι ίσως ένα από τα πιο δομημένα είδη κήπων. Πρέπει απαραιτήτως να περιέχει επτά στοιχεία: νερό, πέτρες και άμμο, γέφυρες, πέτρινα φανάρια και γούρνες, φράκτες και πύλες, άνθη και δέντρα, και ψάρια. Οι παρούσες συνεντεύξεις θα αποτελούνται πάντα από επτά ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές θα επαναλαμβάνονται και κάποιες θα είναι νέες, ώστε να ανταποκρίνονται στο έργο που έχουμε μπροστά μας. Σαν τον γιαπωνέζικο κήπο, οι συνεντεύξεις θα διατηρούν τη δομή τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποδώσουν, ακριβώς σαν αυτόν, τη ζωντάνια μιας μακρινής γης, που σε αυτήν την περίπτωση είναι, βέβαια, η διαδικασία της συγγραφής.

H Αργυρώ Πιπίνη έχει σπουδάσει πολιτικές επιστήμες και θέατρο. Οργανώνει σεμινάρια δημιουργικής γραφής και προγράμματα φιλαναγνωσίας και μεταφράζει. Το βιβλίο της Μελάκ, μόνος (εικον. Αχ. Ραζής, εκδ. Καλειδοσκόπιο) τιμήθηκε με το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Εικονογραφημένου Βιβλίου. Επίσης το βιβλίο αυτό κέρδισε το βραβείο Εικονογραφημένου Βιβλίου του περ. Ο Αναγνώστης και συμπεριλήφθηκε στα White Ravens της Διεθνούς Παιδικής και Νεανικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου, όπως και Το δικό τους ταξίδι (εικον. Μ. Μελισσηνού, εκδ. Καλειδοσκόπιο), αλλά και το Περικλής και Ασπασία–Μικρά Γατικά (εικον. Ιφ. Καμπέρη, εκδ. Πατάκη). Το Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι… (εικον. Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Πατάκη) τιμήθηκε με το βραβείο της ΙΒΒΥ-Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. www.argyropipini.com

• Από το εφηβικό σας βιβλίο, Η Αλίκη στην πόλη, στα παιδικά, Το δικό τους ταξίδι, Καλοκαίρι στο κουτί, Μελάκ, μόνος, βλέπουμε ένα παιχνίδι στην οπτική της αφήγησης που συνεχώς μετακινείται, προσεγγίζοντας τους ήρωες κάθε φορά από άλλο σημείο, με άλλο τρόπο, ξεσκεπάζοντας μια άλλη όψη. Πώς γίνονται αυτές οι μετακινήσεις; Τι σας σπρώχνει να το κάνετε; Μήπως έχει να κάνει με τον τρόπο που σκέφτεστε γενικότερα;

Η αλήθεια είναι πως ψάχνω και ψάχνομαι από βιβλίο σε βιβλίο. H γραφή μου έχει απόλυτη σχέση με τον τρόπο που σκέφτομαι. Και με τον τρόπο που ζω. Γι’ αυτό, άλλωστε, έχω στο συρτάρι μου πολλά μισοτελειωμένα κείμενα. Ενθουσιάζομαι με ένα θέμα και προτού προλάβω να τελειώσω την ιστορία, ενθουσιάζομαι με κάτι άλλο. Αυτό είναι βέβαια και καλό, γιατί γυρίζοντας σ’ αυτά τα κείμενα μετά από καιρό, βλέπω τι παραμένει ζωντανό, τι έχει σβήσει και ξεφτίσει.
Σε πολλά βιβλία μου υπάρχει μετατόπιση της οπτικής μέσα στην ίδια την ιστορία· μπορεί να μιλούν για το ίδιο θέμα δύο ήρωες διαφορετικής ηλικίας, όπως στο Δικό τους ταξίδι, μπορεί να διαβάζουμε όσα λέει η ηρωίδα αλλά και τις σκέψεις της (Η Αλίκη στην πόλη), ή σε μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση όπως είναι αυτή του Μελάκ, πέρα από τον ομώνυμο ήρωα, να ακούμε κι έναν αφηγητή σε τριτοπρόσωπη αφήγηση να μιλά και να σχολιάζει. Νιώθω πολύ συχνά την ανάγκη να μετακινηθώ για να ψαχτώ, αλλά και για να μην βαρεθώ.

• Πώς έρχεται η ιδέα μιας ιστορίας; Είναι η διαδικασία πιο διανοητική ή συναισθηματική; Περιγράψτε μας τι γίνεται μέσα σας μέχρι τη στιγμή που θα καθίσετε να γράψετε. Στη συνέχεια; Πώς δουλεύετε μια σύντομη ιστορία; Πώς ξέρετε ότι έχει ολοκληρωθεί και δεν χρειάζεται άλλη δουλειά; Έχει αυτό αλλάξει με την πάροδο των χρόνων;

Έχω πολλές ιδέες για ιστορίες. Κάποιες απ’ αυτές βρίσκουν γρήγορα τον δρόμο προς το χαρτί, πρέπει να ειπωθούν τώρα αμέσως, κάποιες άλλες δεν γίνονται ποτέ ιστορίες. Κι όλη αυτή η διαδικασία έχει σχέση με τη λαχτάρα έκφρασης, με τη σημασία, το ειδικό βάρος της ιδέας, αλλά και τη χρονική στιγμή που επιλέγω να την γράψω ― μην ξεχνάτε πως μεταφράζω, διασκευάζω, δουλεύω πάνω σε κείμενα κάθε μέρα, και πολλές φορές δεν έχω την ψυχική αντοχή να βγω από έναν κόσμο για να μπω σ’ έναν άλλον. Πρώτα γράφω στο μυαλό μου την ιστορία και μετά στο χαρτί. Και είναι περίοδος χαράς και έξαψης αυτό το στάδιο, περίοδος ενθουσιασμού, φόβου αλλά και ανασφάλειας. Είμαι απόλυτα σίγουρη ότι έχει ολοκληρωθεί η ιστορία μου όταν τη διαβάζω και δεν χρειάζεται να αλλάξω κάτι. Με την πάροδο των χρόνων έχει επιβεβαιωθεί αυτό που διαισθανόμουν από τότε που άρχισαν να εκδίδονται οι ιστορίες μου ― ποια ιστορία έχει ενδιαφέρον να ειπωθεί και να μοιραστεί.

• Στα βιβλία σας εντοπίζουμε μια φιλοσοφική διάθεση σχετικά με μεγάλα ζητήματα, όπως τον έρωτα στο βιβλίο, Η Βιολέτα και ο Ιππότης, τη μετανάστευση/πόλεμο/προσφυγοποίηση στο Μελάκ, μόνος, τον χρόνο και την αλλαγή στα πράγματα στο Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι.., που μορφοποιείται σε λόγο που απευθύνεται στα παιδιά. Πώς γίνεται αυτή η μεταμόρφωση; Πόσο διαφορετική είναι η διαδικασία συγγραφής σε βιβλία γνώσεων, όπως στο βιβλίο, Περικλής και Ασπασία;

Στα βιβλία γνώσεων, που δεν είμαι σίγουρη απολύτως ότι είναι βιβλία γνώσεων, είσαι πιο πολύ σκηνοθέτης παρά ηθοποιός. Οργανώνεις το υλικό, στήνεις το σκηνικό, υποδύεσαι λιγότερο, σβήνεις, γράφεις, προσθέτεις, αφαιρείς. Κι εκεί διηγείσαι, βέβαια, μια ιστορία, αλλά υπάρχει μια ψύχραιμη απόσταση. Είναι ωραίο που μιλάτε για «μεταμόρφωση», μια λέξη σχετική και με το θέατρο· κι αυτό με βοηθάει να αποσαφηνίσω την εσωτερική διαδικασία, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζω τη γραφή.

•  Εσείς πώς βιώνετε διαφορετικά τη συγγραφή ενός εφηβικού και ενός παιδικού βιβλίου; Πώς εμπλέκεστε συναισθηματικά και πώς κατοικείτε, αν κατοικείτε, την παιδική ή την εφηβική διάθεση; Είναι θέμα ανάμνησης, επιστροφής, υπόδυσης ρόλου, συγγραφικής κατασκευής, διάθεσης, σύνδεσης;

O χρόνος τον οποίο χρειάστηκα για να γράψω την Αλίκη στην πόλη ήταν πολύ περισσότερος απ’ όσο έχω την ανάγκη, συνήθως, να αφιερώνω στη γραφή κειμένων μικρότερης έκτασης. Και στην Αλίκη και στον Μελάκ τον μόνο η συναισθηματική εμπλοκή ήταν μεγάλη. Απλώς στον Μελάκ καταγράφηκε ως ξέσπασμα, εξ ου και ο συγκεκριμένος ρυθμός, τα συνεχή πυρά, όπως μου είπε ένας φίλος. Η φωνή, η γλώσσα, η φόρμα και ο ρυθμός, κι όχι τόσο η ιδέα, είναι για μένα το ζητούμενο, τα θεμέλια στο παιδικό βιβλίο. Γι’ αυτό και διαβάζω πάντα δυνατά τα κείμενά μου αλλά και κομμάτια από τα κείμενα που μεταφράζω στο τρίτο χέρι. Στην Αλίκη, για αρκετό καιρό, έβλεπα, θύμωνα, κρατούσα σημειώσεις, έκλαιγα πριν αρχίσω να γράφω. Ήξερα απ’ την αρχή τι ήθελα να κάνω, αλλά μου πήρε χρόνο μέχρι να το ολοκληρώσω.
Όλα όσα αναφέρετε έχουν αποτελέσει την αφετηρία για μια ιστορία ― μια ανάμνηση, μια μυρωδιά, μια ιδέα, η συγγραφική κατασκευή. Υπάρχει ένα είδος ανοιχτής συνομιλίας με το μέσα μου, μια ανατροφοδότηση σκέψεων και ζωής, που γίνεται ιστορία. Και, ναι, υποδύομαι ρόλους, γράφοντας ― μου λείπει το θέατρο, χρειάζομαι τη θεατρική δομή.

• Τα βιβλία σας φαίνεται να κτίζονται με ένα δραματικό τρόπο, να σκηνοθετούνται – υπάρχει αρκετή έμφαση στο σκηνικό, που πολλές φορές γίνεται πρωταγωνιστής, όπως το σπίτι στο Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι..., και στον χρόνο, όπως στο βιβλίο σας Καλοκαίρι στο κουτί, και το συναίσθημα κτυπά δυνατά τον/την αναγνώστη/αναγνώστρια στο τέλος. Ζείτε τη ζωή όπως γράφετε; Γράφετε όπως ζείτε;

Το setting, το σκηνικό, είναι σπουδαίο για μένα. Για την καθημερινότητά μου. Το σπίτι, τα ρούχα μου… τα διαλέγω, τα φροντίζω, τα τακτοποιώ. Έτσι λειτουργώ και με τα κείμενά μου. Νομίζω πως γράφω όπως ζω ― κατά διαστήματα εντατικά και παθιασμένα, κι άλλοτε χαλαρά, διασκεδάζοντας, γελώντας, σβήνοντας, αλλάζοντας. Με το πέρασμα του χρόνου έχει αλλάξει και ο τρόπος με τον οποίο ζω. Τώρα πια, πολλές φορές, κάνω ένα βήμα πίσω και παίρνω μια βαθιά ανάσα όταν νιώθω πως είμαι έτοιμη να σκάσω από τα συναισθήματα.

• Τι είναι το εικονοβιβλίο για σας; Ένα ποίημα στο κουτί; Ποια είναι η οικονομία του; Πώς το σκέφτεστε σε σχέση με την εικόνα που δεν υπάρχει ακόμα; Πώς αντιδράτε στις εικόνες που προσφέρουν οι εικονογράφοι; Εσείς όταν γράφετε βλέπετε εικόνες ή λέξεις ή συναισθήματα;

Είπατε τη μαγική λέξη ― οικονομία. Τα εικονοβιβλία είναι ποιήματα στο κουτί. Η οικονομία είναι το ζητούμενο σε μια εικονογραφημένη ιστορία: γράφοντας λίγα να λες πολλά. Όταν γράφω, με κατακλύζουν συναισθήματα, βλέπω εικόνες. Το στοίχημα είναι να βρω τις λέξεις που θα περιγράφουν με ακρίβεια, αβίαστα και με χάρη, αυτά τα συναισθήματα και τις εικόνες. Οι εικονογράφοι από τη μεριά τους θα ψάξουν να βρουν τα χρώματα, τις δικές τους εικόνες που θα λένε πώς ένιωσαν εκείνοι διαβάζοντας τις λέξεις μου. Και με ενθουσιάζει πάντα η στιγμή της αποκάλυψης της εικονογραφικής πρότασης μιας ιστορίας μου. Είμαι μεγάλη θαυμάστρια των εικονογράφων ― το έχω ξαναπεί, άλλωστε.

• Πού γράφετε και πότε; Ο τρόπος που γράφετε, η τυχόν παρατήρησή του, επηρεάζει τον τρόπο που διδάσκετε δημιουργική γραφή;

Γράφω στο γραφείο μου, αλλά και στο κρεβάτι. Γράφω στο λεωφορείο. Γράφω στον υπολογιστή μου, αλλά και σε τετράδια και μπλοκ. Γράφω όλες τις ώρες της ημέρας. Υπάρχουν και περίοδοι που δεν γράφω αλλά κρατάω σημειώσεις, τόσο νοερά όσο και στο χαρτί.
Ένα από τα πράγματα τα οποία μοιράζομαι με τους μαθητές μου στη δημιουργική γραφή είναι το βίωμα. Πέρα από ασκήσεις και τεχνικές. Λέω στους μαθητές μου ότι βρίσκομαι εδώ για να τους χαρίσω κλειδιά, που έχω ανακαλύψει από τις σπουδές, τα διαβάσματα και την προσωπική μου σχέση με τη γραφή. Ποια κλειδιά θα διαλέξουν και ποια πόρτα θα ανοίξουν έχει να κάνει με το δικό τους διαφορετικό background.