Ο Εύξεινος Πόντος –η Μαύρη Θάλασσα– είναι μια κλειστή θάλασσα που, αν και δε βρέχει ακτές της σύγχρονης Ελλάδας, πιάνει μεγάλο χώρο στις καρδιές των Ελλήνων, για πολλούς και γνωστούς ιστορικούς και ισχυρά ταυτοτικούς λόγους, οι οποίοι συγκινούν.
Χαρτογραφικά ο Εύξεινος Πόντος είναι μια σημαντική περίπτωση, που διατρέχει την ιστορία της χαρτογραφίας – περιγραφικά από την αρχαιότητα και απεικονιστικά από τον μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Όμως, εκτός από σημαντική, η περίπτωση της χαρτογραφίας του είναι και ιδιαίτερη, άξια προσοχής για πολλούς λόγους. Ενώ ακόμα και από μια πρόχειρη θέαση της υδρογείου σφαίρας (π.χ. της Google, χάριν συντομίας) μοιάζει γεωγραφικά ως δίδυμο με την Κασπία Θάλασσα, αυτό δεν ισχύει στην χαρτογραφική ιστορική τάξη, όπως και στον σύγχρονο υδρογραφικό κανόνα. Πρώτον, διότι η Κασπία δεν είναι θάλασσα παρότι αναγράφεται ως τέτοια, αλλά λίμνη σύμφωνα με τους υδρογραφικούς ορισμούς και, δεύτερον, διότι η Κασπία δεν αποτέλεσε ποτέ γεωγραφικό, χαρτογραφικό και γεωπολιτικό διακύβευμα στους βαθμούς, τα μεγέθη και τις εντάσεις που αποτέλεσε ο Εύξεινος Πόντος. Η Κασπία παρέμεινε πάντα κλειστή στη μοναξιά μιας λίμνης –έστω τόσο μεγάλης – πολύ μακρυά από το φως που φώτιζε τον Εύξεινο στις χαρτογραφικές απεικονίσεις και τις γεωπολιτικές εμπλοκές, οι οποίες πλούτιζαν και συνεχίζουν να πλουτίζουν τη χαρτογραφία του.
Αλλά και στη συλλογική μνήμη, όχι μόνον όσων αγαπάνε να σκέπτονται και να θυμούνται τη γεωγραφία με τη συντροφιά των χαρτών, αλλά και όσων σκέπτονται και θυμούνται τη γεωγραφία με τους «χάρτες» του νου τους, ο Εύξεινος Πόντος ήταν η φυσική συνέχεια της Μεσογείου, το θαλάσσιο όλον στο κέντρο της Οικουμένης των Μιλησίων.
Και να η ομορφιά της σχέσης συνέχειας του Εύξεινου Πόντου με τη Μεσόγειο: μια λεπτομέρεια ελέγχου, ένα τεστ ικανότητας να προχωρήσεις, το «φίλτρο των τολμηρών της ναυτοσύνης». Το «φίλτρο» της δοκιμασίας για να συνεχίσεις από τη Μεσόγειο στον Εύξεινο. Το «φίλτρο» με τα δύο στενώματα στις άκρες, τους δύο πορθμούς, τον μακρύ Ελλήσποντο και τον βραχύ Βόσπορο, με ένα μικρό θαλάσσιο πλάτεμα στη μέση, την Προποντίδα στο μέσο του «φίλτρου», του προθάλαμου της ανάσας του ναυτικού, πριν την έξοδό του στον απαιτητικό Πόντο!
To «ένα» λοιπόν της Μεσογείου με τον Εύξεινο Πόντο συναντάμε στους μεσαιωνικούς πρώιμους χάρτες στους λόγιους και τους ναυτικούς, ανακαλώντας εδώ τον Έκο στην αποδεικτική του περί της γνώσης της σφαιρικότητας της γης στον Μεσαίωνα, από τις διατυπώσεις του Ισιδώρου της Σεβίλλης: Στα έργα του Ισιδώρου που μιλάει περί του ισημερινού, λέει ο Έκο, εμφανίζεται ο ονομαζόμενος ‘χάρτης κατά Τ’ όπου στο πάνω μέρος απεικονίζεται η Ασία, γιατί στην Ασία κατά τον θρύλο βρισκόταν ο επίγειος παράδεισος, το οριζόντιο τμήμα (του Τ) αναπαριστά στο ένα άκρο της τη Μαύρη Θάλασσα και στο άλλο τον Νείλο, το κατακόρυφο τη Μεσόγειο, έτσι ώστε το τεταρτοκύκλιο αριστερά αναπαριστά την Ευρώπη και το άλλο δεξιά την Αφρική. Και τριγύρω ο μεγάλος κύκλος του Ωκεανού. Ο Εύξεινος Πόντος, λοιπόν, με τη Μεσόγειο και τον Νείλο σε σχήμα «Τ», χωρίζει τις τρεις γνωστές ηπείρους της γνωστής Οικουμένης στους μεσαιωνικούς χάρτες, ενώ στους πορτολάνους ναυτικούς χάρτες ο Πόντος αποτελεί συνέχεια της Μεσογείου, ως κοινό γεωγραφικό σύστημα.
Χαρτογραφικό ενδιαφέρον για τον Εύξεινο Πόντο βρίσκουμε σε όλους τους ναυτικούς πολιτισμούς που έδρασαν στη Μεσόγειο. Ειδικά στους ναυτικούς πορτολάνους χάρτες του ύστερου μεσαίωνα, προϊόντα της λατινικής –κυρίως ιταλικής– ναυτοσύνης, η ακτογραμμική γεωμετρία του Πόντου είναι εντυπωσιακά κοντά στα σημερινά πρότυπα, λόγω και του έντονου οικονομικού-εμπορικού ενδιαφέροντος των ισχυρών ιταλικών ναυτικών πόλεων της εποχής. Το ενδιαφέρον αυτό διαπερνά όλους τους επόμενους αιώνες, ως αποτέλεσμα της συνεχούς διαμάχης της συνεχώς φθίνουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας με τη Ρωσική, στην οποία ο Εύξεινος είναι το θαλάσσιο διακύβευμα και σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες των Αψβούργων στην περιοχή. Πλήθος χαρτών σε διάφορες κλίμακες εκδίδονται τον 19ο αιώνα, με την Κριμαία κύρια περιοχή στις απεικονίσεις.
Σε αυτό το πληθωρικό χαρτογραφικό σκηνικό, το οποίο σχετίζεται άμεσα με το γεωπολιτικό εντατικό φορτίο, που διέκρινε πάντα τον Εύξεινο Πόντο, δε θα μπορούσαν να λείπουν οι μεγάλες ατλαντικές ναυτικές δυνάμεις όπως η Βρετανία, η οποία στα μέσα του 19ου αιώνα διακρίνεται σε χαρτογραφικές παραγωγές, χρησιμοποιώντας μάλιστα αναθεωρημένες αναπαραγωγές υφιστάμενων χαρτογραφήσεων άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, που προηγήθηκαν στις απεικονίσεις της περιοχής.
Η περίοδος της γεωπολιτικής τάξης της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου έφερε μια κάμψη του χαρτογραφικού ενδιαφέροντος για την περιοχή, που ανατρέπεται στην μεταψυχροπολεμική περίοδο του 21ου αιώνα, στην οποία επανέρχεται η γεωπολιτική σημασία και ο ρόλος των χαρτογραφικών αναπαραστάσεων σε αυτήν, όπου τώρα οι παραμετροποιήσεις σχετίζονται με τα νέα διακυβεύματα και τις ενεργειακές αντιπαραθέσεις.
Στην εποχή μας ο Εύξεινος Πόντος δεν παραμένει πλέον μια συνέχεια της Μεσογείου σε σχέση σύγχρονου διπόλου με την ανατολική πλευρά της, αλλά καταχωρείται επισήμως στη διεθνή τάξη των θαλασσών του Ατλαντικού Ωκεανού! Με όποια ερμηνεία δίνει κανείς στην διεθνή αυτή καταχώρηση.
