Τρία εγκαίνια την ίδια μέρα: Αισθητικός πλουραλισμός; Ανάκαμψη και ανάπτυξη;

——————————————————————
ΕΙ­ΚΑ­ΣΤΙ­ΚΗ/ΕΙ­ΚΟ­ΝΙ­ΚΗ ΠΡΑΓ­ΜΑ­ΤΙ­ΚΟ­ΤΗ­ΤΑ
——————————————————————

Τα εγκαί­νια μιας ει­κα­στι­κής έκ­θε­σης εί­ναι πο­λύ ση­μα­ντι­κό μέ­ρος της ίδιας της τέ­χνης που πρω­το­πα­ρου­σιά­ζουν σ’ έναν χώ­ρο. Η επο­χή του έτους, η ημέ­ρα και η ώρα που επι­λέ­χθη­καν να γί­νουν, π.χ., και η σύμ­πτω­ση ή όχι με εγκαί­νια άλ­λων εκ­θέ­σε­ων. Το ποιοί και πό­σοι πα­ρευ­ρί­σκο­νται, για πό­ση ώρα, αν γνω­ρί­ζο­νται με­τα­ξύ τους, αν εί­ναι άν­θρω­ποι του ει­κα­στι­κού χώ­ρου ή του καλ­λι­τε­χνι­κού, γε­νι­κό­τε­ρα, εί­τε προ­σω­πι­κό­τη­τες κο­σμι­κές και πα­σί­γνω­στες.
Από ση­μειο­λο­γι­κή άπο­ψη, τα εγκαί­νια μιας καλ­λι­τε­χνι­κής έκ­θε­σης εί­ναι ένας πο­λύ κρί­σι­μος συ­ντε­λε­στής της συ­νά­ντη­σης τού έρ­γου με την κοι­νω­νία και την επο­χή, με το «σύ­στη­μα υπο­δο­χής» δη­λα­δή και, ως εκ τού­του, εί­ναι ένα «εκτός κει­μέ­νου» (non textual) στοι­χεί­ου τού έρ­γου τέ­χνης που, όμως, ενερ­γεί πο­λύ σο­βα­ρά στη δια­μόρ­φω­ση του κε­ντρι­κού πε­ριε­χο­μέ­νου, του πε­ριε­χο­μέ­νου νο­ή­μα­τος δηλ. του έρ­γου.
Οι άλ­λοι πα­ρά­γο­ντες εί­ναι το προ­ϋ­πάρ­χον ή δια­μορ­φού­με­νο κύ­ρος τού εκ­θέ­τη-καλ­λι­τέ­χνη, της αί­θου­σας τέ­χνης, κοκ, ενώ το κε­ντρι­κό «κεί­με­νο» εί­ναι βέ­βαια τα ίδια τα έρ­γα, με τους συ­ντε­λε­στές δη­μιουρ­γί­ας τους· π.χ. αν εί­ναι ζω­γρα­φι­κή εί­τε κα­τα­σκευ­ές, βί­ντεο κλπ, αν εί­ναι φτιαγ­μέ­να με τρέ­χου­σες αι­σθη­τι­κές επι­λο­γές και τε­χνι­κές, εί­τε με πα­λιό­τε­ρες, εί­τε συν­δυα­στι­κά, αν στο­χεύ­ουν στην επα­φή με τη δια­κο­σμη­τι­κή των σπι­τι­κών χώ­ρων, εί­τε με τις προ­δια­γρα­φές κά­ποιων μου­σεί­ων και συλ­λο­γών, αν συ­ντο­νί­ζο­νται με ευ­ρύ­τε­ρες μό­δες του ίδιου του ει­κα­στι­κού κυ­κλώ­μα­τος, εί­τε με ιδέ­ες από άλ­λες πε­ριο­χές σκέ­ψης και τέ­χνης κοκ.
Για όποιον θέ­λει να ξέ­ρει τι συμ­βαί­νει και τι αξί­ζει και προς τα πού βα­δί­ζει ένας ζω­γρά­φος και μια τέ­χνη, τα εγκαί­νια εί­ναι μια υπο­χρε­ω­τι­κή εμπει­ρία. «Πέ­ρα­σε ο Μό­ρα­λης;», «Ήρ­θε ο Πιε­ρί­δης, ο Βορ­ρές, ο Ιω­άν­νου, ο Πορ­τα­λά­κης; Οι τε­χνο­κρι­τι­κοί;», ήταν οι πρώ­τες ερω­τή­σεις με­τα­ξύ φι­λο­τέ­χνων στις πρό­σφα­τες δε­κα­ε­τί­ες όταν γι­γα­ντώ­θη­κε η εν­σω­μά­τω­ση των ει­κα­στι­κών τε­χνών στην νε­ο­ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νία. Άρα­γε, εί­ναι το ίδιο και στις μέ­ρες μας, τώ­ρα δηλ. στο τέ­λος (;) τής κρί­σης και την αρ­χή τής ανά­καμ­ψης (;).
Με τέ­τοιον ορί­ζο­ντα πρό­σλη­ψης συ­νε­πώς ξε­κι­νά κα­νείς να δει τις εκ­θέ­σεις και απο­φα­σί­ζει για το πε­ριε­χό­με­νο των εκ­θε­μά­των και, πε­ραι­τέ­ρω, για το πώς δια­μορ­φώ­νε­ται η αξία τού έρ­γου, τού ζω­γρά­φου, της γκα­λε­ρί, των αγο­ρα­στών – όταν και εφό­σον υπάρ­χουν και αυ­τοί, γι' αυ­τό άλ­λω­στε ψά­χνου­με τα ση­μα­δά­κια δί­πλα στα εκ­θέ­μα­τα που δη­λώ­νουν δια­θε­σι­μό­τη­τα η πώ­λη­ση.

Τις προ­άλ­λες, μέ­σα Νο­έμ­βρη – δηλ. κε­ντρι­κή επο­χή ως προς τον ετή­σιο κύ­κλο εκ­θέ­σε­ων – εί­χα­με τρία ταυ­τό­χρο­να εγκαί­νια σε επι­φα­νείς χώ­ρους, και αυ­τό από μό­νο του ήταν μια έν­δει­ξη. Και δεν ήταν από γκα­λε­ρί που εί­ναι κο­ντά-κο­ντά ώστε να βοη­θούν τον «πε­ρί­πα­το» από τη μια στην άλ­λη και το «ξε­σή­κω­μα» των κα­τοί­κων των προ­α­στεί­ων για να κα­τε­βούν εί­τε να ανε­βούν στο κέ­ντρο «μια και κα­λή». Ήταν τρεις εκ­θέ­σεις ομα­δι­κές, με θέ­μα, όχι με έναν και μό­νο εκ­θέ­τη όπως τα πα­λιό­τε­ρα χρό­νια, που ση­μαί­νει ότι εί­ναι πο­λυ­συλ­λε­κτι­κές, ότι δεν βα­σί­ζο­νται σε ατο­μι­κή λάμ­ψη ενός καλ­λι­τέ­χνη και μό­νο, ότι επί­σης εκ­θέ­τουν ένα συ­νε­κτι­κό θε­ω­ρη­τι­κό θέ­μα και όχι μό­νο πί­να­κες, ότι εί­ναι πιο σο­βα­ρές και στο­χα­στι­κές εκ­θέ­σεις, σαν των πι­να­κο­θη­κών και των μου­σεί­ων λ.χ.

Ανα­φέ­ρο­μαι στις εκ­θέ­σεις «Από τη Σε­λά­να στο Moon Hoax» (Φωκ. Νέ­γρη 16 – Συλ­λο­γή Φέ­λιου, Κυ­ψέ­λη), «Ίχνη» (Γκα­λε­ρί «Έρ­ση», Κο­λω­νά­κι) και «Gone today, here tomorrow» (Υπη­ρε­σια­κή αυ­λή,  Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής).
Ανο­μοιο­γε­νείς οι τρεις αυ­τοί χώ­ροι που συν­δέ­θη­καν με την σύμ­πτω­ση ημέ­ρας εγκαι­νί­ων και με το ότι εί­ναι και «ομα­δι­κές», με θέ­μα-πλατ­φόρ­μα.
Ο κα­λο­δια­μορ­φω­μέ­νος χώ­ρος της Φω­κί­ω­νος Νέ­γρη με το στίγ­μα του δη­λώ­νει ως επι­λο­γή μια επι­στρο­φή στην κλα­σι­κή προ­πο­λε­μι­κή Αθή­να, διό­τι εκεί ήταν το αρι­στο­κρα­τι­κό κέ­ντρο, όχι στο Κο­λω­νά­κι ή στην Κη­φι­σιά κλπ. Διευ­θύ­νε­ται από τον ίδιο τον με­γα­λο­συλ­λέ­κτη Σ. Φέ­λιο, που ήδη έχει εκ­θέ­σει την ση­μα­ντι­κό­τα­τη συλ­λο­γή του σε με­γά­λα μου­σεία εδώ και στο εξω­τε­ρι­κό και κα­τέ­χει ίσως τα εμ­βλη­μα­τι­κό­τε­ρα έρ­γα τής «δη­μιουρ­γι­κής ζω­γρα­φι­κής με συμ­βα­τι­κά εκ­φρα­στι­κά ερ­γα­λεία» (Δ. Δα­σκα­λά­κης, Χρ. Μπο­κό­ρος, Γ. Ρόρ­ρης, κ.ά.) και, ως εκ­θε­σια­κή δρα­στη­ριό­τη­τα κι­νεί­ται με επι­λεγ­μέ­νες, ση­μα­ντι­κές εκ­θέ­σεις, σε ανά­λο­γο κλί­μα με το Μου­σείο Φρυ­σί­ρα στην Πλά­κα και η Πι­να­κο­θή­κη Κου­βου­τσά­κη στην Κη­φι­σιά πα­λιό­τε­ρα. Ζω­γρα­φι­κή, πά­ση θυ­σία.

Υπό αυ­τόν τον «ορί­ζο­ντα υπο­δο­χής», λοι­πόν, εί­δα­με την έκ­θε­ση, η οποία  μά­λι­στα εί­χε και­νο­το­μί­ες ορ­γα­νω­τι­κές, δηλ. εί­χε επι­με­λή­τρια την έμπει­ρη γκα­λε­ρί­στα Ελι­σά­βετ Σα­κα­ρέ­λη, και προ­λο­γι­κά κεί­με­να κα­τα­λό­γου από τον κα­θη­γη­τή Δ. Να­νό­που­λο και τον εξέ­χο­ντα δη­μο­σιο­γρά­φο ει­κα­στι­κών / αρ­χι­τε­κτο­νι­κών θε­μά­των Ν. Βα­τό­που­λο.
«Η Σε­λή­νη βρί­σκε­ται στο θε­μα­τι­κό επί­κε­ντρο με όλες τις συν­δη­λώ­σεις, με­τα­φο­ρές, αλ­λη­γο­ρι­κές εκ­δο­χές, σύγ­χρο­νες με­τα­γρα­φές, υπο­κει­με­νι­κές με­γε­θύν­σεις και ει­κο­νο­γρα­φι­κές ελευ­θε­ρί­ες…», δια­βά­ζου­με στις προ­θέ­σεις. Τα ίδια τα εκ­θέ­μα­τα τώ­ρα, ήταν πράγ­μα­τι στον ορί­ζο­ντα που προ­δια­θέ­τει ο τί­τλος αλ­λά και μέ­σα στην εσω­τε­ρι­κή καλ­λι­τε­χνι­κή γλώσ­σα του κα­θε­νός, ιδί­ως όσων έχουν προ­βλη­μα­τι­σμό για το φως. Του Κ. Πα­πα­νι­κο­λά­ου ήταν γοη­τευ­τι­κά, για το δι­κό μου βλέμ­μα, το θέ­μα τον εκ­φρά­ζει πο­λύ. Της Η. Αγ­γε­λή κα­λο­φτιαγ­μέ­να νυ­χτε­ρι­νά το­πία –τί­πο­τε συ­γκλο­νι­στι­κό–, της Π. Ασαρ­γιω­τά­κη εσω­τε­ρι­κά-προ­σω­πο­γρα­φί­ες, δεν μι­λού­σαν με το θέ­μα. Της Μα­ρι­λί­τσας Βλα­χά­κη εξαι­ρε­τι­κά νυ­χτε­ρι­νά θέ­μα­τα, με ιδιαί­τε­ρη μα­στο­ριά και με αί­σθη­ση ότι κά­τι νέο κο­μί­ζουν. Όμορ­φη έκ­θε­ση, αξί­ζει τον κό­πο και όχι μό­νο για τους γεί­το­νες της πε­ριο­χής, εν­νο­εί­ται. Και τα κεί­με­να του Βα­τό­που­λου ερευ­νη­τι­κά, με­τα­δο­τι­κά, με γνώ­ση των ει­κα­στι­κών προ­δια­γρα­φών. Κό­σμος; Πο­λύς, σαν από άλ­λες επο­χές. Και σχε­τι­κός.

Με τη μο­το­σι­κλέ­τα έφυ­γα και πή­γα να προ­λά­βω τα εγκαί­νια στην «Έρ­ση». Πα­λιά γκα­λε­ρί, ήδη στα χέ­ρια της δεύ­τε­ρης γε­νιάς (όπως και ο γει­το­νι­κός «Αστρο­λά­βος», η «Ζου­μπου­λά­κη» κ.ά.), με γε­νι­κό­τε­ρο κύ­ρος και κα­λές θε­μα­τι­κές εκ­θέ­σεις στο βιο­γρα­φι­κό της. Εν προ­κει­μέ­νω το θέ­μα «Ίχνη» –«…αί­σθη­ση που ανα­δύ­ε­ται από τις ει­κό­νες και η υλι­κό­τη­τα της γρα­φής εί­ναι ο βα­σι­κός ιστός συ­νο­μι­λί­ας των έρ­γων...»– ταί­ρια­ζε πο­λύ αλ­λά όχι για όλους τους με­τέ­χο­ντες (Γιώρ­γος Λα­ζό­γκας, Γιώρ­γος Λάπ­πας, Κων­στα­ντί­νος Ξε­νά­κης, Δη­μή­τρης Χιω­τό­που­λος). Κα­τε­ξο­χήν για τον Γιώρ­γο Λα­ζό­γκα, που εί­ναι ένας κο­ρυ­φαί­ος ζω­γρά­φος του σχε­δί­ου, τα­λέ­ντο με ση­μα­σία για τη νε­ο­ελ­λη­νι­κή ζω­γρα­φι­κή συ­νο­λι­κά, εί­χε τα πιο ελ­κυ­στι­κά στο βλέμ­μα έρ­γα. Και του Κων­στα­ντί­νου Ξε­νά­κη έδει­χναν πράγ­μα­τι τη σχέ­ση ίχνους και γρα­φής.

Νό­μι­ζα ότι δε θα προ­λά­βαι­να, αλ­λά τα κα­τά­φε­ρα να πάω και στο Μέ­γα­ρο· εδώ, το ιδιό­τυ­πο αυ­τό κέ­ντρο τέ­χνης διευ­θύ­νει η Άν­να Κα­φέ­τση –η αυ­το­προσ­διο­ρι­ζό­με­νη ως «ιδρυ­τι­κή διευ­θύ­ντρια»(!) του Εθνι­κού Μου­σεί­ου Σύγ­χρο­νης Τέ­χνης μέ­χρι πριν λί­γα χρό­νια– και ήδη πι­στώ­νε­ται προ­σεγ­μέ­νες και προ­ω­θη­μέ­νες αι­σθη­τι­κά εκ­θέ­σεις στον χώ­ρο αυ­τόν. 
Το κλί­μα βέ­βαια τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κό από τους δύο προη­γού­με­νους χώ­ρους. Με πάρ­κιν, με εί­σο­δο αυ­τό­νο­μη και με πε­ρι­πλά­νη­ση σε τε­ρά­στιους υπό­γειους χώ­ρους υπό την κα­θο­δή­γη­ση, ευ­τυ­χώς, από πλή­θος φυ­λά­κων/ξε­να­γών, συ­να­ντή­σα­με τα ευ­ρη­μα­τι­κά –κα­τά την πα­ρά­δο­ση του εί­δους– εκ­θέ­μα­τα μέ­σα σε φα­ρα­ω­νι­κούς, υπερ­με­γέ­θεις χώ­ρους, κά­τι σαν επεμ­βά­σεις γλυ­πτι­κής ή αρ­χι­τε­κτο­νι­κής. Από τα προ­κα­ταρ­κτι­κά μα­θαί­νου­με ότι «…Η έκ­θε­ση επα­νε­ξε­τά­ζει το ζή­τη­μα της πρό­σλη­ψης μιας έκ­θε­σης ως εφή­με­ρου ει­κα­στι­κού θε­σμού και επα­να­κα­θο­ρί­ζει τον ορί­ζο­ντα των προσ­δο­κιών των θε­α­τών. Με βί­ντεο και εγκα­τα­στά­σεις, εκ των οποί­ων τρεις νέ­ες πα­ρα­γω­γές, η επι­λο­γή των πέ­ντε καλ­λι­τε­χνών θέ­τει στον πυ­ρή­να της έκ­θε­σης το ζή­τη­μα της θέ­α­σης με νέ­ους όρους και μέ­σα από ερ­γα­λεία όπως η σω­μα­τι­κό­τη­τα του καλ­λι­τέ­χνη, η ύπνω­ση, η φα­ντα­σια­κή διά­στα­ση του αρ­χεί­ου… συ­νε­χί­ζει τον διά­λο­γο με τον τω­ρι­νό θε­α­τή της έκ­θε­σης αφή­νο­ντας ανοι­χτά ερω­τή­μα­τα… με ανα­φο­ρές σε με­γα­λύ­τε­ρα σύμ­βο­λα και έν­νοιες, τα έρ­γα λει­τουρ­γούν ως ερω­τή­μα­τα που μέ­νουν ανοι­χτά για να συ­μπλη­ρώ­σει ο θε­α­τής τη δι­κή του εκ­δο­χή της ιστο­ρί­ας…»

Μια επι­γρα­φή από βι­ντε­ο­προ­βο­λή πά­νω σε τε­ρά­στια επι­φά­νεια, κά­τι πα­ρα­βάν, κά­τι υλι­κά οι­κο­δο­μής σε απο­θή­κες που δεν μά­θα­με αν ήταν εκ­θέ­μα­τα… Δεν εί­ναι να ανα­ρω­τη­θεί κα­νείς πολ­λά-πολ­λά· αυ­τές οι πο­λυ­έ­ξο­δες εκ­θέ­σεις εκ­φρά­ζουν κρα­τι­κο­δί­αι­τους καλ­λι­τε­χνι­κούς φο­ρείς που θέ­λουν να δεί­ξουν μο­ντερ­νι­σμό, προ­κα­τα­βο­λι­κή και κα­τευ­θυ­νό­με­νη απο­δο­χή τού υπο­τι­θέ­με­νου και­νού­ριου. Τις δια­κρί­νει δια­κο­σμη­τι­κή επι­νοη­τι­κό­τη­τα, σαν τρυκ μιας με­γά­λης βι­τρί­νας πο­λυ­ε­θνι­κής εται­ρεί­ας, κά­πως σαν ντι­ζάιν με­γά­λης κλί­μα­κας, που στο με­τα­ξύ εί­ναι αυ­τό ακρι­βώς που ήθε­λαν να πο­λε­μή­σουν οι ντα­νταϊ­στές των αρ­χών τού 20ού αιώ­να, την κλη­ρο­νο­μιά των οποί­ων αξιο­ποιούν τώ­ρα αι­σθη­τι­κά τέ­τοιες εκ­θέ­σεις, με νοη­τι­κό –κα­τά πρό­θε­σιν– πε­ριε­χό­με­νο την κοι­νω­νι­κή ενα­ντί­ω­ση/δια­μαρ­τυ­ρία και τα υπό προ­στα­σί­αν εναλ­λα­κτι­κά κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα.

Εί­ναι προ­φα­νές ότι οι τρεις αυ­τές εκ­θέ­σεις εγκαι­νιά­στη­καν μεν την ίδια μέ­ρα, όμως απευ­θύ­νο­νται σε δια­φο­ρε­τι­κό κοι­νό. Πιο κα­τα­νοη­τά και δη­μο­φι­λή τα έρ­γα της πρώ­της, έρ­γα ζω­γρά­φων κα­θιε­ρω­μέ­νων από χρό­νια, πα­ρά την ιδιαί­τε­ρη ει­κα­στι­κή γρα­φή τους στη δεύ­τε­ρη και σχε­δόν άγνω­στοι – εί­τε πο­λύ ιδιαί­τε­ρης δη­μό­σιας πο­ρεί­ας – οι καλ­λι­τέ­χνες που εκ­θέ­τουν στο Μέ­γα­ρο. Από μια άπο­ψη, οι τρεις αυ­τές αι­σθη­τι­κές κα­τευ­θύν­σεις εκ­προ­σω­πούν και συ­να­πο­τε­λούν και το πα­νό­ρα­μα της ει­κα­στι­κής σκη­νής σή­με­ρα.