Με­τα­φρά­ζο­ντας τον Άδω­νη

Ο πα­γκο­σμί­ως ανα­γνω­ρι­σμέ­νος Σύ­ρο-Λι­βα­νέ­ζος ποι­η­τής και δια­νο­ού­με­νος Άδω­νης ζει από το 1986 στο Πα­ρί­σι. Η επι­λο­γή αυ­τή τό­που δια­μο­νής εί­ναι ση­μαί­νου­σα. Ουκ ολί­γοι καλ­λι­τέ­χνες και δια­νο­ού­με­νοι βρί­σκουν στο Πα­ρί­σι έναν τό­πο προ­ο­ρι­σμού, που αρ­χι­κά απο­τε­λεί στό­χο και με­τά εξε­λίσ­σε­ται σε μια κό­ντρα με­τα­ξύ ταυ­τό­τη­τας και δια­μο­νής, χω­ρίς να κα­τα­στρέ­φει το αρ­χι­κό όρα­μα. Έχο­ντας στο Πα­ρί­σι τη βά­ση του, πράγ­μα­τι ο Άδω­νης τα­ξι­δεύ­ει όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο. Όλα αυ­τά βέ­βαια στο πλαί­σιο μιας πο­λι­τι­στι­κής πο­λι­τι­κής που εφαρ­μό­ζει με επι­τυ­χία η Γαλ­λία.
Έτυ­χε να γνω­ρί­σω τον Άδω­νη στους Δελ­φούς, λί­γο με­τά το γε­γο­νός που κα­θό­ρι­σε τη με­τά­βα­σή του από τη Βη­ρυ­τό στο Πα­ρί­σι: μια βόμ­βα στο δια­μέ­ρι­σμα όπου έμε­ναν με τη γυ­ναί­κα και τα δυο κο­ρι­τσά­κια τους. Η γνω­ρι­μία ξε­κί­νη­σε με μια άρ­νη­ση από με­ριάς μου, όταν μου ζη­τή­θη­κε να με­τα­φρά­σω μια ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή του Άδω­νη. Απά­ντη­σα ότι δεν εί­μαι ικα­νή για με­τά­φρα­ση, ότι δεν ξέ­ρω αρα­βι­κά όσο θα ήθε­λα, ότι αυ­τό δεν αναι­ρεί­ται από τα μα­θή­μα­τα αρα­βι­κής που άρ­χι­σα από το 1977, από το πτυ­χίο, το δι­δα­κτο­ρι­κό, την διαρ­κή ενα­σχό­λη­ση.
Όμως η συ­ζή­τη­ση με τον Άδω­νη για τα ποι­ή­μα­τά του κα­τέρ­ρι­ψε τα επι­χει­ρή­μα­τά μου. Η με­τά­φρα­ση της ποί­η­σης εί­ναι ένας λευ­κός τοί­χος. Η σχε­τι­κά μι­κρή ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή που ανέ­λα­βα, «Οι ανα­λο­γί­ες και οι αρ­χές», πή­ρε σχε­δόν δυο δε­κα­ε­τί­ες (1986-2003). Ο ποι­η­τής χτί­ζει εύ­κο­λα τον τοί­χο, έλε­γα στον Άδω­νη, για­τί έχει τις πέ­τρες στο στό­μα του. Ο με­τα­φρα­στής πρέ­πει να φτιά­ξει απ’ την αρ­χή πέ­τρες που να μοιά­ζουν με τις πέ­τρες του ποι­η­τή, να τις αλ­φα­διά­σει, να τις ζυ­γί­σει, να τις ται­ριά­ξει, για να μοιά­ζει ο τοί­χος. Ντα­μά­ρι ολό­κλη­ρο, όπως εί­ναι η γλώσ­σα, δεν φτά­νει.
Έκα­να αυ­τή τη δου­λειά κι εί­μαι πε­ρή­φα­νη. Όσο περ­νά­ει ο και­ρός, βλέ­πω πό­σο λί­γο έχει με­τα­φρα­στεί αυ­τό το έρ­γο του Άδω­νη, ενώ τα πε­ρισ­σό­τε­ρα έρ­γα του έχουν με­τα­φρα­στεί σε πολ­λές γλώσ­σες. Ανα­κα­λύ­πτω, όπως το έχω συ­ζη­τή­σει με τον ίδιο και συμ­φω­νεί, ότι τα ποι­ή­μα­τα αυ­τής της συλ­λο­γής απο­τε­λούν ένα απαύ­γα­σμα της αδω­νι­κής ποι­η­τι­κής. Πρό­κει­ται για ένα έρ­γο που έχει γρα­φεί στη μέ­ση της ποι­η­τι­κής οδοι­πο­ρί­ας του, τη δε­κα­ε­τία του 1970. Δεν υπάρ­χουν πολ­λά συμ­φρα­ζό­με­να. Εί­ναι σχε­δόν αι­νιγ­μα­τι­κό να βρεις την ισορ­ρο­πία του κά­θε στί­χου και να κα­τα­λά­βεις το ποί­η­μα στην ολό­τη­τά του. Τα ποι­ή­μα­τα θυ­μί­ζουν στί­χους προϊ­σλα­μι­κής ποί­η­σης. Απο­τε­λούν αυ­το­τε­λή δρώ­με­να μέ­σα σε δυο ημι­στί­χια. Πρέ­πει να ανα­κα­λύ­ψεις το βά­ρος τους για να μη χα­θείς.
Θα δι­η­γη­θώ ένα πε­ρι­στα­τι­κό. Με­τέ­φρα­ζα πολ­λές φο­ρές τα ποι­ή­μα­τα, δο­κι­μά­ζο­ντας δια­φο­ρε­τι­κές δυ­να­τό­τη­τες, αλ­λα­γές, συ­ντασ­σό­με­να και ανα­τασ­σό­με­να φαι­νό­με­να συ­μπό­ρευ­σης λέ­ξε­ων, πριν κα­τα­λή­ξω κά­που. Για ένα ποί­η­μα της συλ­λο­γής, πα­ρό­λο που η με­τά­φρα­ση ήταν κα­τά λέ­ξη, προ­έ­κυ­ψαν δύο κεί­με­να, δύο δια­φο­ρε­τι­κά ποι­ή­μα­τα, και ήταν αδύ­να­τον να δια­λέ­ξω. Ζή­τη­σα από τον Άδω­νη να μου επι­τρέ­ψει να βά­λω δί­πλα στο μο­να­δι­κό αρα­βι­κό τις δυο δια­φο­ρε­τι­κές με­τα­φρά­σεις. Συ­ζη­τώ­ντας μα­ζί του αρ­γό­τε­ρα, απο­κά­λυ­ψε ότι στο συ­γκε­κρι­μέ­νο ποί­η­μα εί­χε βά­λει τον αριθ­μό 2 στον τί­τλο, για­τί υπήρ­χε και ένα δεύ­τε­ρο ποί­η­μα στο μυα­λό του. Οι πέ­τρες από τον δι­πλό τοί­χο του ποι­ή­μα­τος φά­νη­καν στον τοί­χο της με­τά­φρα­σης.

Με­τα­φρα­στές του Άδω­νη στα ελ­λη­νι­κά

Aν εξαι­ρέ­σου­με δη­μο­σιεύ­σεις σε πε­ριο­δι­κά, όπως οι δι­κές μου στη Νέα Εστία, ο Μάρ­κελ­λος Πι­ράρ με­τέ­φρα­σε πρώ­τος βι­βλίο, τη συλ­λο­γή Άσμα­τα του Μι­χιάρ του Δα­μα­σκη­νού (Άγρα 1996). Ακο­λού­θη­σε ο Δη­μή­τρης Άνα­λις, με το ίδιο κεί­με­νο με δύο δια­φο­ρε­τι­κούς τί­τλους σε δια­φο­ρε­τι­κούς εκ­δο­τι­κούς οί­κους: Χρό­νος, τό­ποι, δο­ξα­στι­κά (Ίν­δι­κτος, 1998) και Χρο­νι­κό των κλα­διών (εκδ. Λι­βά­νη, 2006). Υπάρ­χουν γε­νι­κό­τε­ρα διά­φο­ρες πα­ραλ­λα­γές ή «δια­σκευ­ές» τί­τλων του Άδω­νη, όπως δια­πί­στω­σα ετοι­μά­ζο­ντας ερ­γο­γρα­φία του το 2003.
Στο Χρο­νι­κό των κλα­διών κλα­δί και ρί­ζα συ­μπί­πτουν, αλ­λά και αναι­ρού­νται. Ξε­κι­νώ­ντας από τον σε­βα­σμό και τη με­τα­φο­ρά των πα­ρα­δό­σε­ων από προ­γό­νους σε απο­γό­νους, το ιδε­ο­λο­γι­κό πο­λι­τι­στι­κό ρεύ­μα του «άνταμπ» (που μπο­ρεί να φα­ντα­στεί κά­ποιος ως ανα­γραμ­μα­τι­σμό της λέ­ξης παι­δεία ή αντι­στρό­φως) γί­νε­ται στη συ­νέ­χεια η ανα­ζή­τη­ση της αλή­θειας μέ­σω της ωραιό­τη­τας, δη­λα­δή, το παν μέ­τρον άν­θρω­πος ή λο­γο­τε­χνία και εξευ­γε­νι­σμέ­νη γνώ­ση. Η πο­λυ­ση­μία των στί­χων του Άδω­νη ανα­δει­κνύ­ει τη σχέ­ση πα­ρά­δο­σης (το χρο­νι­κό) και νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τας (κλα­δί και ρί­ζα) στον αρα­βι­κό πο­λι­τι­στι­κό ορί­ζο­ντα.
Προς τι­μήν της ανα­γό­ρευ­σης του Άρα­βα ποι­η­τή ως επί­τι­μου δι­δά­κτο­ρα στο ΕΚ­ΠΑ, ανα­τυ­πώ­θη­κε η με­τά­φρα­σή μου της συλ­λο­γής Οι ανα­λο­γί­ες και οι αρ­χές (Ελ­λη­νι­κά Γράμ­μα­τα 2019), που αρ­χι­κά εί­χε κυ­κλο­φο­ρή­σει το 2003, έχο­ντας με­τα­ξύ άλ­λων με­σο­λα­βή­σει η έκ­δο­ση ποι­η­μά­των του σε με­τα­φρά­σεις της Αγ­γε­λι­κής Σι­γού­ρου υπό τον τί­τλο Ένας τά­φος για τη Νέα Υόρ­κη (εκ­δό­σεις Πα­τά­κη 2017) από έρ­γο του πο­λύ πριν την τρο­μο­κρα­τι­κή ενέρ­γεια το 2001.

Άδω­νης και πε­ριο­δι­κά

Πρω­τό­το­κος γιος ενός γε­ωρ­γού, ο Άδω­νης έκα­νε ση­μα­ντι­κές σπου­δές και έχο­ντας αρ­χί­σει να δι­δά­σκει στο πα­νε­πι­στή­μιο εκ­πό­νη­σε δι­δα­κτο­ρι­κό σε ένα από τα κα­λύ­τε­ρα ιδρύ­μα­τα του Λι­βά­νου, το Πα­νε­πι­στή­μιο του Αγί­ου Ιω­σήφ. Ει­δι­κά όμως χρειά­ζε­ται να το­νι­στεί η συμ­βο­λή του στον ποι­η­τι­κό και πο­λι­τι­στι­κό χώ­ρο μέ­σω πε­ριο­δι­κών που άνοι­ξαν νέ­ους δρό­μους.
Το πρώ­το και γι’ αυ­τό ιδιαι­τέ­ρως ση­μα­ντι­κό ήταν το πε­ριο­δι­κό «Majallat Shiʿr» (Πε­ριο­δι­κό Ποί­η­ση), που ξε­κί­νη­σε το 1957 από τον φί­λο του Γιού­σεφ αλ-Χαλ και συ­νε­χί­στη­κε, από το 1962, με συ­νεκ­δό­τη και συ­νι­διο­κτή­τη τον Άδω­νη. Το πε­ριο­δι­κό δί­νει βή­μα στον ελεύ­θε­ρο στί­χο, αν και για τον Άδω­νη ο στί­χος δεν εί­ναι εντε­λώς «ελεύ­θε­ρος». Η ποί­η­ση έχει κρυ­φούς κα­νό­νες και δια­φέ­ρει από το πε­ζό, όπως φαί­νε­ται στη μα­κρά αρα­βι­κή ποι­η­τι­κή πα­ρά­δο­ση. Υπάρ­χει μια μου­σι­κό­τη­τα, έχει το­νί­σει σε συ­ζη­τή­σεις μας. Στο πε­ριο­δι­κό ωστό­σο προ­σφέ­ρει βή­μα σε δη­μιουρ­γούς όπως ο επτά χρό­νια νε­ό­τε­ρος Ούν­σι Ελ-Χαζ, για τον οποίο έχει πει ότι εί­ναι «ο πιο κα­θα­ρός από όλους μας», κα­θώς δεν δι­στά­ζει να συν­δέ­σει πιο έντο­να τη σύγ­χρο­νη αρα­βι­κή ποί­η­ση με το πε­ζό. Το πε­ριο­δι­κό γί­νε­ται πλατ­φόρ­μα γνω­ρι­μί­ας με τον σου­ρε­α­λι­σμό για τον αρα­βι­κό κό­σμο. Ο υπερ­ρε­α­λι­σμός εί­ναι μια μυ­στι­κι­στι­κή και φαι­νο­με­νο­λο­γι­κή δί­ο­δος για τον Άδω­νη, που θα γρά­ψει αρ­γό­τε­ρα, το 1992, ένα έρ­γο με τί­τλο «Σου­φι­σμός και υπερ­ρε­α­λι­σμός». «Η αει­κι­νη­σία του στα­θε­ρού» εί­ναι άλ­λω­στε τί­τλος άλ­λου έρ­γου του Άδω­νη στη διαρ­κή ανα­ζή­τη­ση της νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τας.
Το 1968 θα κυ­κλο­φο­ρή­σει το πε­ριο­δι­κό Mawaqif (Στά­σεις), που συν­δέ­ει την ανα­νέ­ω­ση της ποί­η­σης με την ανα­γέν­νη­ση του αρα­βι­κού κό­σμου. Ο τί­τλος πα­ρα­πέ­μπει στο ‘κε­νό μνη­μεί­ο’ του αρα­βι­κού πο­λι­τι­σμού. Ακού­γο­ντας Μα­ουά­κιφ στην αρα­βι­κή λό­για γλώσ­σα, στον νου έρ­χο­νται ο σου­φι­σμός και τα στά­δια της μύ­η­σης/τε­λειο­ποί­η­σης του μύ­στη. Η ιδέα της τε­λεί­ω­σης/ανά­βα­σης εί­ναι πο­λύ γνω­στή στον ση­μι­τι­κό (σκά­λα του Ια­κώβ) και χρι­στια­νι­κό κό­σμο, κυ­ρί­ως από την Κλί­μα­κα του Ιω­άν­νη Σι­να­ΐ­τη, που γρά­φτη­κε τον 6ο αιώ­να στα ελ­λη­νι­κά και έγι­νε πο­λύ σύ­ντο­μα ένα από τα κυ­ριό­τε­ρα αρα­βι­κά χρι­στια­νι­κά ανα­γνώ­σμα­τα του Με­σαί­ω­να, ενώ κλί­μα­κα επί­σης εμπε­ριέ­χε­ται στην πα­ρα­δο­σια­κή βιο­γρα­φία του Μω­ά­μεθ (mi’raj, Scala Maometti). Ως τί­τλος υπάρ­χει και το Κι­τάμπ αλ-μα­ουά­κιφ (Το βι­βλίο των στά­σε­ων) γνω­στό ως μύ­η­ση του Νι­φά­ρι, ποι­η­τή του 10ου αιώ­να, τί­τλος που εμ­φα­νί­ζε­ται και σε έρ­γα άλ­λων μου­σουλ­μά­νων λο­γί­ων. Ο Άδω­νης δί­νει τον τί­τλο Μα­ουά­κιφ σε πε­ριο­δι­κό αρα­βι­κής πρω­το­πο­ρί­ας, ενώ αρ­γό­τε­ρα, το 2017, με­τα­φρά­ζει το έρ­γο του Νι­φά­ρι και με τρό­πο που σκαν­δα­λί­ζει χρη­σι­μο­ποιεί τη λέ­ξη Αλ-κι­τάμπ (Το Βι­βλίο), με ανα­φο­ρά συ­νή­θως στο Κο­ρά­νι, για τί­τλο σε δι­κό του έρ­γο. Το πε­ριο­δι­κό δεν άντε­ξε τις αλ­λε­πάλ­λη­λες λο­γο­κρι­σί­ες και στα­μά­τη­σε να εκ­δί­δε­ται το 1994, όταν πια ο Άδω­νης εί­χε εγκα­τα­στα­θεί στο Πα­ρί­σι.
Al-Akhar (Το άλ­λο) ονο­μά­ζε­ται το τρί­το πε­ριο­δι­κό, με το οποίο ο Άδω­νης δί­νει βή­μα στην αρα­βι­κή πρω­το­πο­ρία και στις με­τα­φρά­σεις σύγ­χρο­νης πα­γκό­σμιας λο­γο­τε­χνί­ας. Η προ­σπά­θεια άντε­ξε μό­λις τρία χρό­νια, από το 2011 ως το 2013, με κέ­ντρο τη Βη­ρυ­τό. Τα πε­ριο­δι­κά αυ­τά έγι­ναν η πλατ­φόρ­μα για με­τα­φρά­σεις στα αρα­βι­κά, από τον ίδιο ή άλ­λους, Γάλ­λων και γαλ­λό­φω­νων ποι­η­τών όπως οι Saint-John Perse, Yves Bonnefoy, René Char, Paul Claudel, Jules Supervielle, Jacques Prévert, Pierre Jean Jouve και Henri Michaux, ενώ επί­σης φρο­ντί­ζει να με­τα­φρα­στούν ποι­η­τές από τα αγ­γλι­κά και τα ισπα­νι­κά, όπως οι Ezra Pound, T.S. Eliot, W.B. Yeats, e.e. cummings, Federico García Lorca, Octavio Paz και Juan Ramόn Jimenez.

Για την ποί­η­ση και το έρ­γο του

Η συλ­λο­γή του Άδω­νη με τον τί­τλο Πρώ­τα ποι­ή­μα­τα κυ­κλο­φο­ρεί το 1957 και ακο­λου­θεί έναν χρό­νο αρ­γό­τε­ρα η συλ­λο­γή Φύλ­λα στον άνε­μο. Το πρώ­το σπου­δαίο βι­βλίο του εί­ναι τα Άσμα­τα του Μι­χιάρ του Δα­μα­σκη­νού, που κυ­κλο­φό­ρη­σε το 1961. Ο τί­τλος πα­ρα­πέ­μπει στην πρω­τεύ­ου­σα της Συ­ρί­ας Δα­μα­σκό, κέ­ντρο ενός αρ­χέ­γο­νου πο­λι­τι­σμού που ενώ­νει Ασία και Ιω­νία, ενώ ο Μι­χιάρ ανα­κα­λεί Πέρ­ση Ζω­ρο­ά­στρη δη­μιουρ­γό του 11ου αιώ­να, που με­τα­στρέ­φε­ται στο σι­ι­τι­κό Ισλάμ και θε­ω­ρεί­ται επα­να­στά­της ποι­η­τής. Έχο­ντας φυ­λα­κι­στεί και εξο­ρι­στεί στη γε­νέ­τει­ρά του Συ­ρία, ο Άδω­νης ολο­κλη­ρώ­νει τη συλ­λο­γή αυ­τή στο πρώ­το ση­μα­ντι­κό τα­ξί­δι του στο Πα­ρί­σι.

Δέ­κα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, αρ­χές του 1970, με­τά από ένα τα­ξί­δι στη Νέα Υόρ­κη, ο Άδω­νης γρά­φει ένα εμ­βλη­μα­τι­κό ποί­η­μα με τί­τλο «Τά­φος για τη Νέα Υόρ­κη». Εί­ναι γνω­στό ότι μια επί­σκε­ψη στην Αμε­ρι­κή του Sayyid Qutb (1906-1966), επι­δρα­στι­κής φι­γού­ρας των Αδελ­φών Μου­σουλ­μά­νων, τρο­φο­δό­τη­σε την αντί­δρα­ση στην αμε­ρι­κα­νι­κή κοι­νω­νία ως συ­ναι­σθη­μα­τι­κά και πνευ­μα­τι­κά άδειας λό­γω ατο­μι­σμού, με απο­τέ­λε­σμα να δια­κι­νεί­ται η ιδέα ότι το «τζι­χάντ», ο ιε­ρός πό­λε­μος, συ­νι­στά τρό­πο ζω­ής των Μου­σουλ­μά­νων προ­στα­τεύ­ο­ντας τους αν­θρώ­πους από μια τέ­τοια εξέ­λι­ξη. Εντυ­πω­σια­σμέ­νος από την αμε­ρι­κα­νι­κή κοι­νω­νία και την εξέ­λι­ξη του κό­σμου, σχε­δόν τρο­μαγ­μέ­νος ή επα­να­στα­τη­μέ­νος, ο Άδω­νης προ­φη­τι­κά βλέ­πει το άγαλ­μα της Ελευ­θε­ρί­ας από έμ­βλη­μα να γί­νε­ται τρό­μος στο μα­κρο­σκε­λές έπος της κα­τα­στρο­φής του αν­θρώ­που που γρά­φει. Πέ­ρα από τα πο­λι­τι­στι­κά συμ­φρα­ζό­με­να, φυ­σι­κά δεν υπάρ­χει ανα­φο­ρά στον Κου­τμπ, που θε­ω­ρεί το Ισλάμ ως τη μο­να­δι­κή λύ­ση, ενώ αντί­θε­τα ο Άδω­νης θε­ω­ρεί ότι οι αξί­ες της Ανα­το­λής ως λί­κνο πο­λι­τι­σμού θα εί­ναι ρυθ­μι­στι­κές της ανα­βί­ω­σής του.
Στο τέ­λος αυ­τής της δε­κα­ε­τί­ας θα γρα­φεί μια μι­κρή ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή με τί­τλο Οι ανα­λο­γί­ες και οι αρ­χές (Al-Μου­τα­μπα­κάτ ουα­’λ-αουάιλ). Κα­θώς συ­μπλη­ρώ­νε­ται αρ­γό­τε­ρα, η συλ­λο­γή κα­τά κά­ποιον τρό­πο χά­νε­ται μέ­σα στο έρ­γο του Άδω­νη και με­τα­φρά­ζε­ται πο­λύ λί­γο. Ωστό­σο, όταν ο Άδω­νης απαγ­γέλ­λει ποι­ή­μα­τα, με τον δι­κό του μο­να­δι­κό τρό­πο, πολ­λές φο­ρές επι­λέ­γει να απαγ­γεί­λει το ποί­η­μα που κλεί­νει τη συλ­λο­γή αυ­τή με τί­τλο «Η αρ­χή του λό­γου». Εί­ναι ένα ποί­η­μα που τον εκ­φρά­ζει ιδιαί­τε­ρα, έχει πει. Πολ­λά από τα ποι­ή­μα­τα του πρώ­του τμή­μα­τος της συλ­λο­γής, με τί­τλο «Οι ανα­λο­γί­ες», ανα­φέ­ρο­νται σε με­γά­λους ποι­η­τές και προ­σω­πι­κό­τη­τες της Ανα­το­λής και της Δύ­σης. Το δεύ­τε­ρο τμή­μα της συλ­λο­γής ονο­μά­ζε­ται «Οι αρ­χές» και όλα τα ποι­ή­μα­τα φέ­ρουν ως πρώ­το μέ­ρος του τί­τλου τους τη λέ­ξη «η αρ­χή». Οι αρ­χές ακο­λου­θούν τις ανα­λο­γί­ες με το πα­ρελ­θόν, που μας έφε­ρε έως εδώ και το έχου­με ξε­πε­ρά­σει για να εναρ­μο­νι­στού­με με το δι­κό μας ελεύ­θε­ρο και κε­νό βή­μα προς το αύ­ριο. Η τε­λευ­ταία στρο­φή της συλ­λο­γής εί­ναι η εξής: «Ω παι­δί που ήμουν κά­πο­τε, βγες μπρο­στά / Τι εί­ναι αυ­τό που μας ενώ­νει, τώ­ρα, και τι θα λέ­με;»
Πρό­κει­ται για μια συλ­λο­γή που μπο­ρεί να θε­ω­ρη­θεί η ποι­η­τι­κή του Άδω­νη. Ταυ­τό­χρο­να απο­τε­λεί έκ­κλη­ση για ελευ­θε­ρία σε κά­θε πτυ­χή της κοι­νω­νί­ας. Το σύ­νο­λο του ποι­η­τι­κού και δο­κι­μια­κού έρ­γου του πρε­σβεύ­ει ότι η ιστο­ρία του ση­με­ρι­νού ισλα­μι­κού και πα­γκό­σμιου σκο­τα­δι­σμού απο­τε­λεί απόρ­ροια και συ­νέ­χεια της ιστο­ρί­ας από την εμ­φά­νι­ση του Ισλάμ έως σή­με­ρα. Πρέ­πει οι «ανα­λο­γί­ες» να στα­μα­τή­σουν για να υπάρ­ξει μια και­νού­ρια αρ­χή με βά­ση όχι την «ανε­κτι­κό­τη­τα», αλ­λά την ισό­τη­τα, δη­λα­δή την ελευ­θε­ρία. Πρό­κει­ται για μία στα­θε­ρά της ανα­νέ­ω­σης σε σχέ­ση με τον αρα­βι­κό πο­λι­τι­σμό, που έχει ανα­πτύ­ξει και στην τρί­το­μη δι­δα­κτο­ρι­κή του δια­τρι­βή στη φι­λο­σο­φία, με τί­τλο «Το στα­θε­ρό και το αει­κί­νη­το», που άρ­χι­σε να δη­μο­σιεύ­ε­ται το 1973.
Πέ­ρα από το ποι­η­τι­κό έρ­γο του, ο Άδω­νης έχει γρά­ψει πολ­λά δο­κί­μια που ανα­φέ­ρο­νται στη φι­λο­σο­φία, τη λο­γο­τε­χνία και τον πο­λι­τι­σμό, ενώ έχει πα­ρου­σιά­σει και σχο­λιά­σει την αρα­βι­κή λο­γο­τε­χνία και σκέ­ψη. Η Ει­σα­γω­γή στην αρα­βι­κή ποι­η­τι­κή (Introduction à la poétique arabe) συ­γκε­ντρώ­νει το 1985 σε γαλ­λι­κή με­τά­φρα­ση τέσ­σε­ρις δια­λέ­ξεις που εί­χε κλη­θεί να δώ­σει στο Collège de France. Κά­ποιες εν­δια­φέ­ρου­σες απο­κλί­σεις με­τα­ξύ αρα­βι­κού κει­μέ­νου και γαλ­λι­κής με­τά­φρα­σης ανα­δει­κνύ­ουν δια­φο­ρές στο­χεύ­σε­ων ανα­λό­γως της γλωσ­σι­κής και πο­λι­τι­σμι­κής κοι­νό­τη­τας στην οποία απευ­θύ­νε­ται ο ομι­λη­τής.
Ας προ­στε­θεί ότι η καλ­λι­γρα­φία, η απαγ­γε­λία και ο κι­νη­μα­το­γρά­φος απο­τε­λούν τέ­χνες που έχουν επί­σης απα­σχο­λή­σει τον Άδω­νη, γε­γο­νός που ανα­δεί­χθη­κε σε τι­μη­τι­κό τό­μο με μαρ­τυ­ρί­ες, στον οποίο συμ­με­τεί­χα από ελ­λη­νι­κής πλευ­ράς, και με­γά­λη έκ­θε­ση για το έρ­γο του το έτος 2000, το οποίο εμ­βλη­μα­τι­κά αφιέ­ρω­σε στον Άδω­νη το Ιν­στι­τού­το του Αρα­βι­κού Κό­σμου.

Λο­γο­κρι­σία και δη­μο­σιό­τη­τα

Από τη φυ­λα­κή στη Συ­ρία, όπου βρέ­θη­κε στα νιά­τα του, σώ­θη­κε όταν η γυ­ναί­κα του ανα­κά­λυ­ψε πως η οι­κο­γέ­νειά του εί­χε λι­βα­νι­κή κα­τα­γω­γή και έτσι μπό­ρε­σε να δια­φύ­γει στον Λί­βα­νο. Η φυ­λα­κή τού χά­ρι­σε δύο πα­τρί­δες. Η βόμ­βα στο σπί­τι τους στη Βη­ρυ­τό τού χά­ρι­σε μια τρί­τη πα­τρί­δα, τη Γαλ­λία. Τον έχουν κα­τη­γο­ρή­σει για την πρω­το­πο­ρία της γρα­φής του. Τον έχουν κα­τη­γο­ρή­σει ότι πή­ρε την αρα­βι­κή ποί­η­ση από τις αυ­λές των σπι­τιών και την έβα­λε στα σα­λό­νια. Το 1995 εκ­διώ­χθη­κε από την Ένω­ση Αρά­βων Συγ­γρα­φέ­ων, γε­γο­νός που προ­κά­λε­σε την πα­ραί­τη­ση δύο άλ­λων σπου­δαί­ων συγ­γρα­φέ­ων συ­ρια­κής κα­τα­γω­γής, του θε­α­τρι­κού συγ­γρα­φέα Saadallah Wannous και του πε­ζο­γρά­φου Hanna Mina. Τέ­θη­κε θέ­μα να εκ­δο­θεί εις βά­ρος του φά­τουα όταν κα­τα­δι­κά­στη­κε από φα­να­τι­κούς κύ­κλους του Ισλάμ. Το 2013 έγι­νε κί­νη­ση για να κά­ψουν έρ­γα του. Ίσως τον έχει σώ­σει το γε­γο­νός ότι δεν εί­ναι πά­ντα εύ­κο­λο να κα­τα­νο­ή­σει κα­νείς τους στί­χους του, ενώ η γεν­ναιό­τη­τα και η πα­ρου­σία του ως «αρα­βι­κής φω­νής» πα­γκο­σμί­ως τον κά­νουν απο­δε­κτό.
Θα ήταν εξα­ντλη­τι­κή μια πλή­ρης απα­ρίθ­μη­ση δια­κρί­σε­ων του, που πε­ρι­λαμ­βά­νουν το βρα­βείο Max Jacob το 2009, το βρα­βείο Goethe το 2011, το βρα­βείο Prince Pierre de Monaco το 2016 και πολ­λά άλ­λα. Ένας τα­ξι­διώ­της διαρ­κώς, η ποί­η­ση και τα δο­κί­μιά του έχουν με­τα­φρα­στεί σε πά­ρα πολ­λές γλώσ­σες, ενώ συ­νε­χώς αυ­ξά­νο­νται οι με­λέ­τες για το έρ­γο του. Της ανα­γό­ρευ­σής του σε επί­τι­μο δι­δά­κτο­ρα του Εθνι­κού και Κα­πο­δι­στρια­κού Πα­νε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών προη­γή­θη­καν αντί­στοι­χες δια­κρί­σεις από πα­νε­πι­στή­μια στη Γαλ­λία, την Ελ­βε­τία και τις ΗΠΑ.
Ήδη από τα πρώ­τα κεί­με­νά του σκια­γρα­φεί­ται, όπως ση­μειώ­νει ο Alain Bosquet (Adonis, l'ardente interrogation), «η βα­θιά – ή δι­φο­ρού­με­νη – ταυ­τό­τη­τα του Άδω­νη»: «Αντί να κρα­τή­σει το αρα­βι­κό του όνο­μα, δια­λέ­γει ένα άλ­λο, που ακού­γε­ται ελ­λη­νι­κό. Εξ αρ­χής λοι­πόν ο Άδω­νης ανή­κει στη Με­σό­γειο».