Χαμόγελα με κοφτερά δόντια {World Press Cartoon 2018}

«Γε­λοιο­γρα­φία εί­ναι να βά­ζεις το κε­φά­λι ενός αστεί­ου στο σώ­μα μιας αλή­θειας», εί­χε πει ο Τζό­ζεφ Κόν­ραντ. Αν και κα­θ’ ύλην… αναρ­μό­διος, ο με­γά­λος συγ­γρα­φέ­ας πε­ριέ­γρα­ψε με ακρί­βεια τη βα­θύ­τε­ρη ου­σία αυ­τών των έρ­γων. Τη δια­χρο­νι­κό­τη­τα της ρή­σης του επι­βε­βαιώ­νουν οι γε­λοιο­γρα­φί­ες που πα­ρου­σιά­στη­καν εφέ­τος στο Διε­θνές Σα­λό­νι Γε­λοιο­γρα­φί­ας World Press Cartoon, με έδρα το Caldas da Rainha της Πορ­το­γα­λί­ας.

Το πιο διά­ση­μο φε­στι­βάλ του εί­δους, που δια­κρί­νε­ται για­τί σε αυ­τό συμ­με­τέ­χουν απο­κλει­στι­κά επαγ­γελ­μα­τί­ες σκι­τσο­γρά­φοι (συ­νερ­γά­τες εφη­με­ρί­δων, πε­ριο­δι­κών και ιστο­σε­λί­δων), φι­λο­ξέ­νη­σε εφέ­τος 195 δη­μιουρ­γούς από διά­φο­ρες χώ­ρες, ανά­με­σά τους και η Ελ­λά­δα. Οι γε­λοιο­γρα­φί­ες αυ­τών των ιλα­ρών… Φραν­κεν­στάιν πι­στο­ποιούν τη ρή­ση του Κόν­ραντ: «συρ­ρά­πτουν» τα κε­φά­λια επι­τυ­χη­μέ­νων αστεί­ων στο σώ­μα μιας, πι­κρής συ­χνό­τα­τα, αλή­θειας.

«Το κα­λύ­τε­ρο ση­μείο συ­νά­ντη­σης για γε­λοιο­γρα­φί­ες και γε­λοιο­γρά­φους από ολό­κλη­ρο τον κό­σμο», σύμ­φω­να με το σλό­γκαν του φε­στι­βάλ, πα­ρου­σί­α­σε 277 έρ­γα που δη­μο­σιεύ­τη­καν στον έντυ­πο και ηλε­κτρο­νι­κό Τύ­πο τη χρο­νιά που μας πέ­ρα­σε. Οι δη­μιουρ­γοί τους διεκ­δί­κη­σαν το Με­γά­λο Βρα­βείο (Grand Prix), κα­θώς και τα τρία βρα­βεία που απο­νέ­μο­νται στις κα­τη­γο­ρί­ες Editorial Cartoon (γε­λοιο­γρα­φί­ες που συ­νο­δεύ­ουν άρ­θρα γνώ­μης), Κα­ρι­κα­τού­ρα και Gag Cartoon (γε­λοιο­γρα­φί­ες με ελεύ­θε­ρη θε­μα­το­λο­γία). Βά­σει του κα­νο­νι­σμού, ο νι­κη­τής μιας από αυ­τές τις τρεις κα­τη­γο­ρί­ες διεκ­δι­κεί, πα­ράλ­λη­λα, το Grand Prix.

Στη φε­τι­νή διορ­γά­νω­ση το επί­ζη­λο Με­γά­λο Βρα­βείο δό­θη­κε στην Ιτα­λί­δα Marilena Nardi. Η εξαι­ρε­τι­κή γε­λοιο­γρα­φία, με τί­τλο «Ελευ­θε­ρία της έκ­φρα­σης», δι­καί­ως της χά­ρι­σε το 1ο βρα­βείο στην κα­τη­γο­ρία Editorial Cartoon και, κα­τ’ επέ­κτα­ση, το Grand Prix του φε­στι­βάλ. Τα βρα­βεία των δύο άλ­λων κα­τη­γο­ριών δό­θη­καν στον Βέλ­γο O-Sekoer (Κα­ρι­κα­τού­ρα) και στον Σέρ­βο Ub (Gag Cartoon).

Το «πα­ρών» στη διορ­γά­νω­ση έδω­σαν εφέ­τος 48 χώ­ρες. Η πιο εντυ­πω­σια­κή πα­ρου­σία, τό­σο σε αριθ­μό συμ­με­το­χών όσο και σε ποιό­τη­τα έρ­γων, εί­ναι αυ­τή του Ιράν: 25 σκι­τσο­γρά­φοι με 31 γε­λοιο­γρα­φί­ες. Ακο­λου­θούν η Βρα­ζι­λία (18 σκι­τσο­γρά­φοι, 32 γε­λοιο­γρα­φί­ες) και η Σερ­βία (11 σκι­τσο­γρά­φοι, 15 γε­λοιο­γρα­φί­ες). Η γε­ω­γρα­φι­κή γκά­μα εί­ναι ευ­ρεία, με τη συμ­με­το­χή χω­ρών όπως η Κού­βα, η Ιν­δο­νη­σία, το Κα­ζαχ­στάν ή το Πε­ρού. Πα­ρά τα ανε­λεύ­θε­ρα κα­θε­στώ­τα που κυ­ριαρ­χούν σε κά­ποιες χώ­ρες, οι γε­λοιο­γρά­φοι κα­τα­φέρ­νουν να δια­τυ­πώ­σουν καί­ρια σχό­λια μέ­σα από τους πα­ρα­μορ­φω­τι­κούς κα­θρέ­φτες της σά­τι­ρας.

Στην πα­ρέ­λα­ση των φε­τι­νών έρ­γων, ανα­πό­φευ­κτοι πρω­τα­γω­νι­στές ήταν ο Αμε­ρι­κα­νός πρό­ε­δρος Ντό­ναλντ Τραμπ και ο Βο­ρειο­κο­ρε­ά­της ομό­λο­γός του, Κιμ Γιονγκ Ουν, που έδω­σαν άφθο­νη τρο­φή στους σκι­τσο­γρά­φους. Ει­δι­κά ο Ντό­ναλντ Τραμπ απο­δεί­χθη­κε ανε­ξά­ντλη­τη πη­γή έμπνευ­σης. Το δια­βό­η­το μαλ­λί του προ­σο­μοιώ­θη­κε με το «Με­γά­λο Κύ­μα» του Χο­κου­σάι, στην ευ­ρη­μα­τι­κή γε­λοιο­γρα­φία του Πορ­το­γά­λου Antonio Jorge Goncalves. Ακό­μα πιο εντυ­πω­σια­κή εί­ναι μια κα­ρι­κα­τού­ρα του Αμε­ρι­κα­νού προ­έ­δρου, που δια­τη­ρεί τα φυ­σιο­γνω­μι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του, αν και δη­μιουρ­γή­θη­κε με… σα­λά­μια και μια μπα­νά­να για μαλ­λί στο (φω­το­γρα­φι­κό επί της ου­σί­ας) έρ­γο του Με­ξι­κα­νού Asier.

Κι­νού­με­νος σε εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή κα­τεύ­θυν­ση, ο σπου­δαί­ος Ρώ­σος σκι­τσο­γρά­φος Igor Smirnov εκ­φρά­ζει μια νο­ο­τρο­πία που χα­ρα­κτη­ρί­ζει πολ­λούς ομό­τε­χνους συ­μπα­τριώ­τες του: με το ασπρό­μαυ­ρο έρ­γο του μι­λά­ει για τον χρό­νο που περ­νά­ει σα­ρώ­νο­ντας την εφή­με­ρη επι­και­ρό­τη­τα.

Η ελ­λη­νι­κή πα­ρου­σία ήταν εφέ­τος ολι­γά­ριθ­μη, αλ­λά δυ­να­μι­κή. Συ­ντο­νι­σμέ­νος με τη διε­θνή επι­και­ρό­τη­τα, ο Δη­μή­τρης Γε­ωρ­γο­πά­λης δη­μιούρ­γη­σε ένα… πο­λε­μο­χα­ρές πορ­τρέ­το του Κιμ Γιονγκ Ουν. Ο Βο­ρειο­κο­ρε­ά­της ηγέ­της εμ­φα­νί­ζε­ται ξα­νά, πα­ρέα με τον Ντό­ναλντ Τραμπ, σε έναν επι­κίν­δυ­νο αγώ­να τέ­νις που έστη­σε ο Πά­νος Μα­ρα­γκός. Ο Γιάν­νης Ιω­άν­νου σχο­λιά­ζει με τον δι­κό του τρό­πο την Ευ­ρώ­πη των πολ­λών τα­χυ­τή­των, ενώ ο Βα­σί­λης Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου επι­νό­η­σε μια νέα Σκά­λα της Οδησ­σού, όπου τον ρό­λο της τσα­ρι­κής αστυ­νο­μί­ας παί­ζουν οι διε­θνείς αγο­ρές. Ελ­λη­νι­κό χρώ­μα εί­χε επί­σης η φε­τι­νή κρι­τι­κή επι­τρο­πή του δια­γω­νι­σμού, με τη συμ­με­το­χή του (βρα­βευ­μέ­νου πα­λαιό­τε­ρα) σκι­τσο­γρά­φου Μι­χά­λη Κου­ντού­ρη.

«Φθά­σα­με στην 13η διορ­γά­νω­ση του World Press Cartoon, σε και­ρούς που χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται από τε­ρά­στιες κοι­νω­νι­κές εντά­σεις, από πο­λέ­μους που αυ­ξή­θη­καν σε σχέ­ση με την πε­ρυ­σι­νή χρο­νιά, από το διαρ­κές δρά­μα των προ­σφύ­γων», λέ­ει ο καλ­λι­τε­χνι­κός διευ­θυ­ντής του φε­στι­βάλ (και πο­λυ­βρα­βευ­μέ­νος σκι­τσο­γρά­φος), Antonio Antunes. «Σαν να μην έφθα­ναν όλα αυ­τά, ένας και­νού­ριος ιός έχει προ­σβάλ­λει τις κοι­νω­νί­ες μας, κά­νο­ντας πε­ρισ­σό­τε­ρο σο­βα­ρή και συ­στη­μα­τι­κή την κρί­ση που βιώ­νουν τα μέ­σα μα­ζι­κής ενη­μέ­ρω­σης. Και αυ­τός δεν εί­ναι άλ­λος από τη συ­ντο­νι­σμέ­νη διά­δο­ση των fake news».

Οι ενορ­χη­στρω­μέ­νες ψευ­δείς ει­δή­σεις δεν εί­ναι, φυ­σι­κά, κά­τι και­νού­ριο. Το πρό­βλη­μα, όμως, εί­ναι ότι στις μέ­ρες μας αυ­τές οι κα­τ’ ευ­φη­μι­σμόν ει­δή­σεις δια­σπεί­ρο­νται, χά­ρη στην τε­χνο­λο­γία, με ανε­ξέ­λεγ­κτους ρυθ­μούς. «Οι σύγ­χρο­νοι ψεύ­τες εί­ναι “επι­στή­μο­νες” στο εμπό­ριο εξα­πά­τη­σης του κοι­νού. Έχουν κα­τα­στεί ισχυ­ρά όπλα, ικα­νά να εκλέ­ξουν προ­έ­δρους και να που­λή­σουν αυ­τα­πά­τες», υπο­γραμ­μί­ζει ο Antonio Antunes. «Η άμυ­να του κοι­νού πρέ­πει να βα­σί­ζε­ται στην προ­σο­χή και στην επα­γρύ­πνη­ση για όσα δια­βά­ζει ή ακού­ει, επι­βρα­βεύ­ο­ντας εκεί­νους που σέ­βο­νται τους κα­νό­νες της δη­μο­σιο­γρα­φι­κής δε­ο­ντο­λο­γί­ας. Έχο­ντας αυ­τά ως οδη­γό, το World Press Cartoon απο­τε­λεί βή­μα αδέ­σμευ­της έκ­φρα­σης, με έρ­γα που αντα­να­κλούν σα­τι­ρι­κά την ου­σία των πραγ­μά­των».