Είναι μπαγιάτικοι οι εκφραστικά ώριμοι εικαστικοί; • Μήπως είναι παλιομοδίτικη η δική μας αισθητική προσδοκία από τις εκθέσεις; • Κριτική επισκόπηση εκθέσεων Μάρκου Καμπάνη, Γιάννη Δημητράκη, Μιχάλη Μαδένη, Γιώργου Χαδούλη και της ομαδικής Γεωργίου-Γιαννάκος-Θεοφυλακτόπουλος-Λάππας

Το λέμε και το ξαναλέμε αλλά φαίνεται πως αυτό που χρειάζεται πλέον είναι μια νέα διάθεση προσέγγισης των εικαστικών, μια ματιά που να συμβαδίζει με τις εξελίξεις στον κόσμο ολόκληρο και να μην αναπαράγει τις συνήθειες του 20ού – να μην πω του 19ου αιώνα. Είμαστε πια σε έντονη μεταβατικότητα (έτσι ερμηνεύουν τη λέξη «κρίση» τα λεξικά): Και ως πολιτισμός – αφού εμείς οι της Δύσεως γίναμε μια από τις υπάρχουσες ιστορίες και όχι η κεντρική, όπως καλομάθαμε αιώνες τώρα. Και ως επιθυμία για είδος τέχνης, αφού έγινε όσμωση και όλα μετατράπηκαν σε multimedia και προσφέρονται όχι μόνο στις γκαλερί, αλλά και στον υπολογιστή. Αλλά και ως διάθεση να υποδεχθούμε το καινούριο ή να νοσταλγήσουμε το παλαιότερο.
Ας αρχίσουμε απ’ το τελευταίο, ρωτώντας: Πάμε σε μια έκθεση για να συναντήσουμε την έκπληξη ή για να συναντήσουμε έναν καλλιτέχνη που ελέγχει τα εκφραστικά του εργαλεία και ολοκληρώνει τις προθέσεις του; Αλλιώς: ζούμε υπό τον μοντερνιστικό ορίζοντα λατρείας του καινούριου, όποια φόρμα κι αν έχει αυτό; Ή δε νοιαζόμαστε για την καινοτομία μορφών, τη νεοπλασία, και φύγαμε από τη Γραμματική και πήγαμε στο Συντακτικό, στη μετά-τον-μοντερνισμό εποχή;
Όχι δεν ήταν μεταμοντέρνες οι εκθέσεις που είδαμε, όσο τέτοιο κι αν ήταν το ίδιο βλέμμα μας, υποχρεωτικά άλλωστε. Δηλαδή, σαν από κεφαλόσκαλο, με διάθεση να ξαναδεί την εσωτερική συγκρότηση των εκθετών και των εκθεμάτων έστω και σε σχέση με τις αξίες μιας παλιότερης εποχής στην οποία και ωρίμασαν, και για να φέρει όλο αυτό το σύμπλεγμα αντιμέτωπο με το σήμερα. Στο σήμερα βρίσκεται ο κρίσιμος κόμβος: Θέλουμε κάτι καινούριο ή κάτι δεδομένο και σιγουρεμένο;
Στο ερώτημα αυτό απάντησε η πραγματικότητα αφού οι σημαντικότερες εκθέσεις δεδομένη αισθητική ωριμότητα ή/και δεδομένα έργα παρουσιάζουν. Σεβόμαστε λοιπόν τις ενδείξεις, τις ακολουθούμε και τις ερμηνεύουμε όπως μπορούμε.

Η τάση είχε φανεί προ εβδομάδων με την έκθεση του Μάρκου Καμπάνη. Παλιά καραβάνα πια ο ζωγράφος αυτός, καθιερωμένος εδώ και τρεις δεκαετίες με έναν ιδιόμορφο ρεαλισμό που διατυπώνεται με βυζαντινές επιρροές. Θα μπορούσε να είναι –μήπως είναι;– βασικός στην ομάδα που ανήκουν και ο Γιώργος Χατζημιχάλης και ο Αλέκος Λεβίδης, ίδιας φουρνιάς καλλιτέχνες, με πολλή ιστορικότητα στον αισθητικό ορίζοντα και πολύ χειροπιαστό όραμα προς επεξεργασία. Τότε δηλαδή, διότι κατόπιν ο Χατζημιχάλης άλλαξε δρόμο προς μοντερνισμό τριών διαστάσεων. Ο Καμπάνης έχει γερή δομική συγκρότηση σε κάθε πίνακα, ομοιοχρωματική ατμόσφαιρα, κοινά θέματα, γρήγορη αλλά όχι εξπρεσιονιστική γραφή. Στην έκθεση είδαμε μια αναδρομή από τις περισσότερες εποχές του, αλλά σε ξαναφτιαγμένα έργα, μικρών διαστάσεων, σάν ο πίνακας να έγινε σημειωματάριο, σαν σε διαστάσεις τάμπλετ με εικόνες που άλλαζαν. Ήταν μια ερεθιστική έκθεση παρά τη συμβατικότητα θεμάτων και αναφορών.

Πολύ πρόσφατα εγκαινιάστηκε στο Πάρκο Ελευθερίας η έκθεση που οργάνωσε ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, κορυφαίος τεχνοκριτικός και καλλιτεχνικός διευθυντής του χώρου. Παραδόξως, καινοτομίες ούτε είδαμε, ούτε ακούσαμε, απλώς περπατήσαμε σε μια εξαιρετική έκθεση, σαν σε αναδρομική μουσείου, με μικρές ομάδες έργων των καλλιτεχνών Μάκη Θεοφυλακτόπουλου, Απόστολου Γεωργίου, Γιώργου Λάππα και Στηβ Γιαννάκος. Θέμα πολυχρησιμοποιημένο, η ανθρωπομορφία και, εάν δεν πήγαινε κανείς, αλλά περιοριζόταν στην τηλε-πληροφόρηση, ίσως θα έχανε τα εξαιρετικά έργα που την αποτελούσαν, διαλεγμένα ένα-ένα, από το «φιλέτο» του corpus του κάθε εκθέτη. Του Θεοφυλακτόπουλου ήταν εξαιρετικά, πίνακες πολλά κιλά ο καθένας, με μπόλικο χρωματικό υλικό, σκαλισμένο εξπρεσιονιστικά και με τελική φόρμα λιτή και υπαινικτική. Ό,τι καλύτερο.
Του Γεωργίου ήταν αυτά τα μυστήρια «αινίγματα δωματίου», απεικόνιση με πινελιά φλου μικρών επεισοδίων από την καθημερινότητα που δεν είναι ξεκάθαρο τι σημαίνουν. Ανθρώπινες φιγούρες σαν φαντάσματα που χειρίζονται τετριμμένες μνήμες.
Του Λάππα ήταν τα παλιά εκείνα, τα γνωστά «γλυπτά» –κακώς τα θεωρούμε Γλυπτική, Πλαστική είναι σαφέστατα, αλλά τελοσπάντων– με σαφή όρια λόγω υφασμάτινων φορεμάτων και εσωτερικού φωτισμού, αλλά ξεκάθαρη κίνηση/στάση σώματος που κάνει τα σώματα ιδεογράμματα πολυσήμαντα. Η συσχέτιση με τους πίνακες του Γεωργίου και του Θεοφυλακτόπουλου «μιλούσε» πολύ στο βλέμμα και στις αισθήσεις, ήταν μια αισθητικά παραγωγική γειτνίαση, υψηλού επιπέδου και ανάγλυφη συνομιλία μορφών.

Πολύ ομιλητική και η έκθεση του Γιάννη Δημητράκη, με έργα που έπιαναν την παλιά του γκάμα από νευρική γραφή –σαν αυτή που κάνουμε εκνευρισμένοι στα χαρτιά σημειώσεων– η οποία γινόταν τόσο υπερρεαλισμός αποκαλυπτικός, όσο και ρεαλιστική / εξπρεσιονιστική γραφή με συγκεκριμένα αναγνωρίσιμα θέματα, εως έργα νεότερα που είδα για πρώτη φορά, όπου ο καλλιτέχνης μετέφερε τις φόρμες από τον πίνακα στον χώρο σε ξύλα και σύρματα. Πηγαία, καλά δουλεμένα, ώριμα έργα ενος καλλιτέχνη σημαντικού, που καθιερώθηκε πριν 3-4 δεκαετίες και αδιαλείπτως εξελίσσει τη γραφή του χωρίς να χάνει την αναγνωρισμότητά της.

Πιο πρόσφατη, η έκθεση του Μιχάλη Μαδένη στον «Ευριπίδη». Απ’ τους καλύτερους μαθητές του Π. Τέτση στο χρώμα, αν δεν ήταν και η Ειρήνη Κανά που το κατέχει όσο ελάχιστοι. Οι πίνακες μεγάλοι, η έκθεση σαφώς προικοδοτημένη με ό,τι καλύτερο από θεματογραφία και εμπειρία, ζητά την επιβεβαίωση της μεγάλης εκτίμησης που ήδη έχει ο ζωγράφος ο οποίος, παλιότερα, εξέθετε στις «Νέες Μορφές». Πολλοί πίνακες είναι πιο αφαιρετικοί, σε συνθέσεις όπου το χρωματικό υλικό χοροπηδά και φτιάχνει ό,τι θέλει, όμορφο και δυναμικό. Αλλά και ορισμένη από την παλιότερη δουλειά του, με αυτοπροσωπογραφίες σε εσωτερικό χώρο.

Στη «Σκουφά» είχε εκθέσει νέα δουλειά ο Γιώργος Χαδούλης, κι αυτός από τους κορυφαίους και καθιερωμένους στις πρόσφατες δεκαετίες. Χρωματιστής και αυτός έξοχος, με δική του ιδιαίτερη γραφή, κάπως σαν νεο-αθώα πινελιά και ένταση, συχνά και σαν νεο-artbrut η νεοπριμιτίβ, δηλ. με ψυχισμό κάπως έκδηλο και όχι τόσο θριαμβευτικό όσο μελαγχολικό.
Μεταμοντέρνες αυτές οι εκθέσεις; Όχι ως κατασκευή, φυσικά. Αλλά ως χρήση δεδομένων μορφών και αισθητικών προσεγγίσεων, ναι. Είναι εκθέσεις που σχολιάζουν τον εαυτό τους, αυτό εννοώ. Εσωστρέφεια με ποιότητα.