Κάθε καινούριο βιβλίο για τη Σαπφώ δεν μπορεί παρά να εγείρει το ενδιαφέρον των αναγνωστών για την ποιήτρια που σημάδεψε με το έργο αλλά και τον βίο της όχι μόνο την ελληνική ιστορία, ποίηση και παράδοση αλλά – δεν θα ήταν υπερβολή να το ισχυριστώ – και ολόκληρης της οικουμένης. Και τούτο γιατί το έργο και ο βίος της Σαπφώς συνυφαίνονται άρρηκτα, είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που ενεργοποιούν το αισθητικό, ιδεολογικό αλλά και το ιστορικό ενδιαφέρον των μελετητών, των αναγνωστών, μυστών ή μη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.
Η προσέγγιση που επιχειρείται εν προκειμένω, εκκινεί από το βιβλίο, το οποίο αποτελεί μια καινούρια έκδοση του έργου της Σαπφώς και φέρει τον τίτλο Σαπφώ, Ποιητικά Άπαντα, σε μετάφραση, εισαγωγή και σχόλια του Βασίλη Παπαγεωργίου (Σαιξπηρικόν 2022). Προτού αναπτύξω ακροθιγώς κάποιες από τις ποικίλες διαστάσεις του έργου της Σαπφώς, θα ήθελα να αναφερθώ σε μια ειδοποιό διαφορά που χαρακτηρίζει την παρούσα έκδοση και που αντανακλά και την ίδια την ιδεολογία του μεταφραστή για το έργο της Σαπφώς. Στο εν λόγω βιβλίο συγκεντρώνεται όλο το διασωθέν έργο της και όχι μόνο τα ολοκληρωμένα ποιητικά κομμάτια. Παρουσιάζονται ακόμη και τα σπαράγματα, κάποιοι σκόρπιοι στίχοι που βεβαίως δεν μας δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα ενός ποιήματος αλλά σίγουρα μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε και να εικάσουμε το εύρος του ποιητικού της μεγαλείου. Από την άλλη πλευρά, όπως προανέφερα, αντανακλάται η αντίληψη του μεταφραστή για την υψηλή ποιότητα του έργου της δεδομένου ότι με το να προσεγγίζει μεταφραστικά το σύνολό του μας διαβεβαιώνει ότι δεν παρεμβαίνει για να το λογοκρίνει, παραλείποντας στίχους που ίσως δεν οδηγούν στη δημιουργία κάποιου νοήματος ολοκληρωμένου, αλλά το αγκαλιάζει στην ολότητά του, αποτίνοντας φόρο τιμής στο μεγαλείο του με μια μεταφραστική πιστότητα που ταυτόχρονα αποδίδεται με μια ρέουσα νεοελληνική γλώσσα.
Είναι γνωστό ότι η βιβλιογραφία για το έργο της Σαπφώς τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή παραγωγή είναι πραγματικά δύσκολο να μετρηθεί δεδομένου ότι το ενδιαφέρον των μελετητών και των ερευνητών απανταχού της υφηλίου παραμένει αναλλοίωτο και ανανεώνεται συχνά μέσα από τη συγγραφή και έκδοση καινούριων μελετών, διδακτορικών διατριβών και επιστημονικών άρθρων. Εν προκειμένω, θα επικεντρωθώ στην παρουσίαση ευάριθμων αλλά ωστόσο νευραλγικών μελετών που εστιάζουν στη σχέση του έργου της Σαπφώς με το παγκόσμιο συγκείμενο ιστορικά και την επίδραση που άσκησε σε μείζονες λογοτεχνικές προσωπικότητες.
Είναι γνωστό ότι η Σαπφώ ήταν μια γυναίκα ολοκληρωτικά αφοσιωμένη στην ποίηση, στον βαθμό που είχε δημιουργήσει έναν ευρύ κύκλο από μαθήτριες κυρίως, αλλά και συναδέλφους, αποκτώντας τη φήμη της ποιήτριας που τραγούδησε την παθιασμένη φιλία και την ένωση ψυχών, προτάσσοντας τον αισθησιασμό και την οικειότητα (Kelly, 2021). Η Σαπφώ, όπως ισχυρίζεται η Babiloni στο άρθρο της με τίτλο “Sappho: Education made by Women for Women” (Σαπφώ: Εκπαίδευση φτιαγμένη από γυναίκες για γυναίκες) στήριξε το εκπαιδευτικό της έργο στην ιδανική αξία της φιλίας μέσα από μια οικεία ατμόσφαιρα, εκπαίδευση, η οποία πολλές φορές δέχθηκε από ποικίλες πλευρές επικρίσεις και φθόνο για τις διδακτικές της μεθόδους (Babiloni, 2016; Parker, 1993).
Στη μελέτη της με τίτλο Victorian
Sappho (Η Βικτωριανή Σαπφώ) η Yopie Prins υποστηρίζει ότι η βικτωριανή περίοδος είναι μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία της πρόσληψης και της υποδοχής του έργου της Σαπφώς, το οποίο από πολλές απόψεις μπορεί να θεωρηθεί δημιούργημα της βικτωριανής ποιητικής. Η Prins διερευνά τις σχέσεις μεταξύ της κλασσικής φιλολογίας και της βικτωριανής ποιητικής μέσα από τη μελέτη της μορφής – μέτρο και περσόνες της Σαπφώς – αλλά και της ιδεολογίας της σαπφικής ποίησης. Στη διαδικασία αποκάλυψης της «βικτωριανής Σαπφώς» η Prins ξαναδιαβάζει και αναθεωρεί τη βικτωριανή λογοτεχνική ιστορία από την οπτική της φεμινιστικής και μετα-στρουκτουραλιστικής λογοτεχνικής θεωρίας, δηλώνοντας ότι η Σαπφώ εγείρει σκέψεις για το ζήτημα της ποιητικής φωνής με έναν τρόπο που συνδέει το φύλο με το λογοτεχνικό είδος άρρηκτα, ενώ στη συνέχεια ανιχνεύει τις επιδράσεις της σαπφικής ποίησης σε ποιητικές φωνές της βικτωριανής περιόδου (Prins, 1999).
Στην πολύ πρόσφατη έρευνά του (2022) που φέρει τον τίτλο “The Afterlife of Sappho’s Afterlife” ο Giovan Battista D’Alessio διερευνά πτυχές που συμβάλλουν στην κατασκευή της «εικόνας» της Σαπφώς από την αρχαιότητα μέχρι και τον εικοστό αιώνα. Το περισσότερο ίσως ενδιαφέρον μέρος του μελετήματος αφορά στην πρόσληψη της Σαπφώς από την Αναγέννηση και μετά, στον βαθμό που ανιχνεύει τον αντίκτυπο του έργου της με τη μορφή εικαστικών, μουσικών και δραματικών αναπαραστάσεων αλλά κυρίως εστιάζει στην επίδραση που άσκησε στο έργο του Charles Baudelaire και της Marguerite Yourcenar. Σύμφωνα με τον εν λόγω ερευνητή μέσα από το έργο τους συντελείται μια αλλαγή πρόσληψης της «εικόνας» της Σαπφώς. Έτσι, ο D’Alessio ισχυρίζεται και αποδεικνύει μέσα από εξονυχιστική συνεξέταση του έργου του Baudelaire αλλά και της Yourcenar με αυτό της Σαπφώς ότι συντελείται η μετατροπή της «εικόνας» της ποιήτριας από σύμβολο ενός εσχατολογικού μνήματος μιας νέας ζωής σε μια υποδειγματική αποτυχία, δύο πτυχές που δυνητικά έχουν αντίκτυπο και στην πρόσληψη της κλασσικής αρχαιότητας όσο και στο όραμα και το πεπρωμένο της ίδιας της ποίησης (D’Alessio, 2022).
Εξαιρετικό ερευνητικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τόμος του Jonathan Goldberg που φέρει τον τίτλο Sappho:] fragments (2018) στον οποίο συγκεντρώνονται άρθρα και μελετήματα για το έργο της Σαπφώς που εκκινούν από διαφορετικά ερευνητικά ερωτήματα, καλύπτοντας ποικίλες πτυχές της λογοτεχνικής, πολιτισμικής και πνευματικής σφαίρας. Θα σταθώ σε τρία μελετήματα, εκ των οποίων τα δύο τα υπογράφει ο ίδιος ο Goldberg και το τρίτο η L.O. Aranye Fradenburg Joy, τα οποία θεωρώ ότι αποτελούν τροφή για σκέψη αναφορικά με την επίδραση του έργου της Σαπφώς στη λογοτεχνία, το θέατρο και τον κινηματογράφο, φτάνοντας μέχρι την ψυχολογία και πιο συγκεκριμένα τη φροϋδική θεωρία της ψυχανάλυσης. Το πρώτο μελέτημα αφορά στην πρόσληψη και στον αντίκτυπο της Σαπφώς στο λογοτεχνικό έργο της Virginia Woolf, όπως αυτός αποτυπώνεται στα μυθιστορήματα Mrs. Dalloway (1925), Orlando (1928), αλλά και στο περισσότερο δοκιμιακό A room of one’s own (Ένα δικό σου δωμάτιο) (1929, Goldberg, 2018a). Το δεύτερο εντοπίζει επιδράσεις της Σαπφώς στο έργο της Patricia Highsmith και πιο συγκεκριμένα στο μυθιστόρημα The price of salt (1952), γνωστό περισσότερο με το μικρό όνομα της κεντρικής του ηρωίδας, της Carol, το οποίο το 2015 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Todd Haynes με πρωταγωνίστριες τις Cate Blanchett και Rooney Mara (Goldberg, 2018b). Τέλος, στο μελέτημα της L.O. Aranye Fradenburg Joy επιχειρείται η ανάδειξη της σχέσης της σαπφικής ιδεολογίας με το έργο του Sigmund Freud. O Freud στην Ερμηνεία των ονείρων παίρνει αφορμή από το έργο του Alphonse Daudet που φέρει τον τίτλο Sappho για να μιλήσει για τον μηχανισμό της «αντιστροφής», της μετατροπής δηλαδή ενός πράγματος στο αντίθετό του. Ο εν λόγω μηχανισμός αναφέρεται στη μετατροπή μιας ιδέας, μιας αναπαράστασης, μιας ονειρικής εικόνας, ενός συναισθήματος στο αντίθετό τους, διαδικασία που εδράζεται στα ένστικτα και μετατρέπει την αγάπη σε μίσος (Fradenburg Joy, 2018).
Όσα σύντομα αναφέρθηκαν στο παρόν κείμενο αποτελούν μόνο νύξεις που υποδεικνύουν απλώς την οικουμενικότητα, τη διαχρονικότητα και τις πολύπλευρες διαστάσεις του έργου της Σαπφώς. Είναι τροφή για σκέψεις και ερωτήματα για τους ερευνητές και τους μελετητές, σκέψεις και ερωτήματα που η ποίηση προσφέρει απλόχερα στην ανθρωπότητα από τα θεμέλιά της. Πρώτα και πάνω από όλα όμως η ποίηση της Σαπφώς είναι έργο τέχνης υψηλής αισθητικής και ως τέτοιο προσφέρεται απλόχερα ως πανανθρώπινο αγαθό σε όλους τους αναγνώστες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Babiloni, T. E. V. (2016). Sappho: Education Made by Women and for Women. The International Journal of Humanities & Social Studies, 4(3). Retrieved from https://www.internationaljournalcorner.com/index.php/theijhss/article/view/126434.
D’ Alessio, G. B. (2022). “The Afterlife of Sappho’s Afterlife.” The Cambridge classical journal, 68: 49-82.
Goldberg, J. & Joy, L. O. A. F. (2018). “To begin with Sappho.” Στο Sappho:] fragments (σσ. 89-106). Punctum Books. http://www.jstor.org/stable/jj... class="f-smaller">Goldberg, J., & Joy, L. O. A. F. (2018). Carol. Στο Sappho:] fragments (σσ. 75-88). Punctum Books. http://www.jstor.org/stable/jj... class="f-smaller">Joy, L. O. A. F., & GoldbergJ. (2018). Afterword: After-Party: Sappho Meets Freud. In Sappho:] fragments (σσ. 133-148). Punctum Books. http://www.jstor.org/stable/jj.2353796.16.
Kelly, A., & Finglass, P. J. (2021). Cambridge Companion to Sappho. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781316986974
Parker, H. N. (1993). Sappho Schoolmistress. Transactions of the American Philological Association (1974-), 123, 309–351. https://doi.org/10.2307/284334
Prins, Y. (1999). Conclusion: Epitaph. In Victorian Sappho (σσ. 246-252). Princeton University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv173f0k3.10