^{ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥΣ}

Πρόσφατα ταξίδεψα στη Μάλτα, στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού προγράμματος φιλοξενίας συγγραφέων. Έμεινα εκεί για δύο εβδομάδες. Μικρό νησί η Μάλτα, κατάφερα να το γυρίσω αρκετά, να το γνωρίσω αρκετά και να μάθω πολλά γι’ αυτό, όχι μόνο από τα μουσεία και το ίντερνετ αλλά κυρίως από τους ανθρώπους του.
Στο ταξίδι μου αυτό είχα μεγάλο ενδιαφέρον για δύο πράγματα: να μάθω τι γράφεται και τι διαβάζεται τώρα στη Μάλτα. Δυστυχώς δεν κατάφερα να μάθω και πολλά κι όσα έμαθα με συγκλόνισαν.
Εξηγούμαι: τα βιβλιοπωλεία σ’ όλη τη Μάλτα, μια χώρα του μισού εκατομμυρίου, συνολικά βέβαια, είναι μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού και έχουν μόνο βιβλία για παιδιά, αγγλικά και αμερικανικά bestseller μυθιστορήματα με fancy εξώφυλλα (βιβλία αεροδρομίου ή σουπερμάρκετ, που λένε), ποπ ιστορία για τον ρόλο της Μάλτας στον Β΄ Παγκόσμιο, τα μεταφυσικά μυστήριά της και τους ιππότες και, τέλος, μερικά κλασικά αναγνώσματα τύπου Περηφάνεια και προκατάληψη, Οι τρεις Σωματοφύλακες, Ο Ροβινσώνας Κρούσος κ.λπ. Από εκεί και μετά τίποτα. Α! Ψέματα, υπάρχει κι ένα βιβλιοπωλείο που φέρνει μόνο εκδόσεις τέχνης για ζωγράφους, ταινίες και ποπ κουλτούρα. Από εκεί και μετά το χάος.
Ρώτησα: πού βρίσκετε βιβλία; «Δεν βρίσκουμε βιβλία», μου απάντησαν. Γίνεται ένα ετήσιο Φεστιβάλ Βιβλίου κι εκεί συγκεντρώνονται συγγραφείς και αναγνώστες που, αν τυχόν θέλουν, προμηθεύονται τα βιβλία από συγγραφείς ή εκδότες απευθείας. Αλλά πάλι βιβλία σε περιορισμένο εύρος. Δεν μεταφράζουν νέους τίτλους!
Ρώτησα τη φίλη μου την Abi ποιο είναι το αγαπημένο της βιβλίο, τι της αρέσει να διαβάζει; «Δοκίμια και λίγο ποίηση, αλλά δεν βρίσκω. Μόνο αν μου δανείσει ένας φίλος που έχει μια δική του, μικρή, προσωπική δανειστική βιβλιοθήκη. Αυτός έχει ζήσει έξω και έχει αρκετά βιβλία καινούρια και κάποια παραγγέλνει ακόμη. Ε, αυτός μας δανείζει». Κοίταξα το ημερολόγιό μου, έλεγε όντως 2024 παρά την ιστορία για τον «γραμματιζούμενο φίλο που έχει ταξιδέψει».

Η κουβέντα με την Abi μού άνοιξε και άλλους δρόμους που δεν είχα σκεφτεί. Ομολογώ π.χ. πως πάντα κόμπιαζα και έλεγα γενικότητες όταν έπρεπε για χ, ψ λόγους να υπερασπιστώ την αξία του βιβλίου έναντι του ίντερνετ και να τονίσω τη σημασία που, και τώρα και πάντα θα, έχει το πρώτο. Κόμπιαζα. Ήρθε η Abi όμως και μου λέει από μόνη της: «Δεν είναι αλήθεια ότι μπορείς να βρεις τα πάντα στο ίντερνετ. Μπορείς να βρεις πράγματα μέχρι ενός σημείου. Πρέπει να ξέρεις τι ψάχνεις περίπου για να βρεις κάτι ενδιαφέρον. Και οκ, μπορεί από εκεί να οδηγηθείς κάπου, αλλά κατά βάση η γνώση σου ανακυκλώνεται. Ένα βιβλίο έχει τόσες πολλές αναφορές σε άλλα πράγματα, σε άλλα βιβλία, σε άλλα θέματα – ειδικά τα δοκίμια που αγαπώ εγώ – η οπτική σου αμέσως διευρύνεται. Ακόμη και με ένα μόνο βιβλίο.»
Μετά τον καφέ και το τιραμισού με την Abi σκεφτόμουν πώς αυτή η μικρή κοινότητα που έχει δημιουργηθεί γύρω απ’ τη δανειστική βιβλιοθήκη του «ταξιδεμένου» φίλου της είναι μια παραλλαγή, ουσιαστικότατη παραλλαγή, του «κρυφού σχολειού». Κι ακόμη σκεφτόμουν τι σπουδαιότητα μεγάλη έχουν και τι ρόλο διαδραματίζουν τα βιβλιοπωλεία σ’ έναν τόπο. Δεν είναι απλώς ένα μέρος να βρεις βιβλία που ψάχνεις ή να ενημερωθείς για το τι απασχολεί τον κόσμο τώρα, αλλά κυρίως είναι ένα μέρος για να γνωρίσεις ανθρώπους και να ανταλλάξεις ιδέες. Ένα μέρος για να ενδυναμωθείς ακόμη-ακόμη, να συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι μόνη, να σκεφτείς ότι μπορείς κι εσύ να κάνεις καινούργια πράγματα, να δημιουργήσεις, να μην περιμένεις κανέναν από πάνω να σε πάρει από το χέρι, να σε τοποθετήσει κάπου, να σου δώσει κάτι. Αυτό που λείπει πιο πολύ από τη συγγραφική και καλλιτεχνική κοινότητα της Μάλτας ένιωσα πως είναι αυτή η ενδυνάμωση. Η Abi μου το επιβεβαίωσε. «Και τι να κάνουμε δηλαδή; Ο καθένας κοιτάει τον εαυτό του και τη δική του (καλλιτεχνική) δουλειά».
Με λύπησε αυτή η παραδοχή κι η παραίτηση από έναν άνθρωπο 25 χρονών. Επίσης με λύπησε το ότι είχα πάρει μαζί μου μόνο ένα βιβλίο – κι αυτό μικρό, να πάρει η ευχή! – περιμένοντας ότι θα βρω εκεί άλλα βιβλία να πάρω μαζί μου. (Ναι, είχα αφήσει 5 κιλά περιθώριο στη βαλίτσα για να μπορώ να πάρω βιβλία στην επιστροφή, σταυρώστε με!). Τουλάχιστον ήταν short & sweet και το ξαναδιάβασα καπάκι με ευχαρίστηση. Η Περσινή αρραβωνιαστικιά της Ζυράννας Ζατέλη λειτούργησε στο ταξίδι μου όπως το τσεκούρι με το μέλι που περιγράφει στην πρώτη ιστορία.

Κάτι γλυκό να κόψει τη στεναχώρια, την απογοήτευση…

Το όνομα της στήλης είναι εμπνευσμένο από τη φράση του David Grossman «τα βιβλία είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο, όπου μπορούν να συνυπάρχουν τα πράγματα και η απώλειά τους».