Τον Ιούνιο του 2024 η Ισπανίδα συγγραφέας Μάρτα Σανθ επισκέφθηκε την Αθήνα προσκεκλημένη τους Φεστιβάλ LEA και των εκδόσεων Carnívora με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά του μυθιστορήματός της Μικρές κόκκινες γυναίκες, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Δύο εβδομάδες μετά, στις 4 Ιουλίου 2024, από την επιστροφή της στη Μαδρίτη, δημοσίευσε (κάποιες) από της εντυπώσεις της στην εβδομαδιαία στήλη της στην εφημερίδα El País.

Από τη βεράντα του ξενοδοχείου μπορεί κανείς να απολαύσει μια πανοραμική θέα της Αθήνας που, σε γενικό πλάνο, είναι μια λευκή κουβέρτα. Στη μία άκρη υψώνεται η Ακρόπολη· στο βάθος, ο Παρθενώνας μοιάζει με κατασκευή lego. Νιώθω σαν τον Δία-Λόρενς Ολίβιε στο Η σύγκρουση των Τιτάνων με τα οπτικά εφέ του Ρέι Χαριχάουζεν: ο Θεός χειραγωγεί ανθρώπινες φιγούρες πάνω σ’ έναν κύκλο. Κατεβαίνοντας από τα ύψη, η Αθήνα έχει άλλα χρώματα, ηλιοκαμένα, φθαρμένα, μυρωδάτα. Τα αυτοκίνητα εισβάλλουν σε στενά σοκάκια που οδηγούν στο Μοναστηράκι και τα καταστήματά του με τα στοιβαγμένα ρολά υφασμάτων. Μου αρέσει η ανομοιομορφία, αλλά επίσης και η οκταγωνική ισορροπία των Αέρηδων. Οι γάτες της Πλάκας και της Κεντρικής Αγοράς. Το φως είναι τόσο διαπεραστικό που οι φωτογραφίες βγαίνουν σαν καμένες. Εμείς, οι τουρίστριες, φοράμε κασκέτα και κοιτάζουμε τους άστεγους της Αθήνας που στα μυθιστορήματα του Ροντρίγο Ρέι Ρόσα είναι μετενσαρκώσεις των σοφιστών. Δεν υπάρχει κανένα στυλιζάρισμα, παρά μόνο σεβασμός στον άνθρωπο σε μια εποχή απαξίωσης της κοινωνικής δικαιοσύνης. Για τον Ρέι Ρόσα, ο Μπολάνιο έγραψε: «Το να τον διαβάζεις είναι σαν να μαθαίνεις να γράφεις».

Ο Ροντρίγο προετοιμάζει μια επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο για τη Σάρα Μέσα κι εμένα. Μας συνοδεύει ο συγγραφέας και ελληνιστής Πέδρο Ολάγια –το τελευταίο του έργο έχει τον τίτλο Αιγαίου Λόγος–, και μαζί του μοιραζόμαστε τη χαρά της μάθησης μέσω της παρατήρησης. Όταν κοιτάζουμε ένα έργο τέχνης, κάτι αγγίζει την καρδιά μας πέρα από τη λογική, αλλά έχοντας το πλαίσιο και τη γνώση η απόλαυση αυξάνεται.

Γίνεται προνόμιο, και σαν προνομιούχα όντα περιπλανιόμαστε στις αίθουσες –κάποιες κλειστές λόγω έλλειψης προσωπικού– και θαυμάζουμε το χαμόγελο κορών και κούρων· τα κόκκινα κρίνα της ανοιξιάτικης τοιχογραφίας που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα π.Χ.· τα τηγανόσχημα ημερολόγια της Αφροδίτης –οστά, κολπικά ανοίγματα, κύματα και άνεμοι–· τον χάλκινο Ποσειδώνα του Αρτεμισίου, του οποίου ο γαλήνιος έλεγχος μιας χαμένης τρίαινας ενσαρκώνει μια ιδέα της τέχνης που είναι ξένη προς την έντονη σωματική προσπάθεια. Σε άλλη αίθουσα, ένα παιδί αναβάτης με σφιγμένους μύες ιππεύει το πολύ γρήγορο άλογό του. Η Αφροδίτη, επίσης, βγάζει το σανδάλι της για να βαρέσει τον Πάνα, ο οποίος έχει αρχίσει να γίνεται φορτικός. Δύο γυναίκες και δύο άντρες συγγραφείς επισκέπτονται ένα αρχαιολογικό μουσείο. Βάζω τον εαυτό μου στη θέση αυτού του φρεσκοσυντηρημένου δημοφιλή Δία, αν και το δημοφιλής ακούγεται ινσταγκραμικό, και παρατηρώ πόσο χοντροί δείχνουμε. Η είσοδος στο Αρχαιολογικό Μουσείο θα έπρεπε να είναι φθηνότερη, αλλά τα αθλητικά παπούτσια, τα κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας και οι συναυλίες της Τέιλορ Σουίφτ που υποτίθεται ότι είναι λιγότερο ελιτίστικα είναι πολύ, πολύ ακριβότερα. Στο σπίτι του Ισπανού πρέσβη, ένας συνδαιτυμόνας παρατηρεί ότι οι πλούσιοι στην Ελλάδα εξευτελίζονται κάνοντας ουρά σε πολυτελή καταστήματα. Του απαντώ ότι το βρίσκω μια χαρά. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο δεν υπάρχει ουρά. Μάλλον αγνοούμε τι σημαίνει πολυτέλεια.

Για να καλύψουμε τα νώτα μας από τυχόν κατηγορίες περί ελιτισμού –πρεσβείες, αρχαιολογικοί χώροι, υλικό για γραφιάδες– τρώμε στα Εξάρχεια, την γειτονιά των αναρχικών. Εκεί υπάρχουν μνημειώδη αντικαπιταλιστικά γκράφιτι, υπαίθριοι κινηματογράφοι, ταβέρνες, εκδοτικοί οίκοι και βιβλιοπωλεία όπως το Polyglot, όπου ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος παρουσιάζει την εξαιρετική μετάφρασή του των Μικρών κόκκινων γυναικών. Στα Εξάρχεια εξακολουθούν να υπάρχουν διαμαρτυρίες και επεισόδια, πνεύμα παραβατικό τητας, αλλά με τον τρόπο τους είναι καθαρή γκλαμουριά, στα πρόθυρα μόδας, του συρμού, όπως συμβαίνει στη Μαδρίτη με τη Μαλασάνια ή το Τραστέβερε. Πήγα στην Αθήνα μετά από πρόσκληση του λογοτεχνικού φεστιβάλ ΛΕΑ. Ο Κώστας, ο ταξιτζής του φεστιβάλ, μου εξήγησε ότι η λέξη «ταξί» προέρχεται από τα ελληνικά και μου έκανε μια αποκάλυψη: «Δεν έχω ανάγκη να δουλεύω. Είμαι πλούσιος». Νομίζω ότι αστειεύεται. «Έχω 30 διαμερίσματα στην Αθήνα. Το μηνιαίο εισόδημά μου είναι 20.000 ευρώ». Λαβωμένοι πένητες σοφιστές στην πλατεία Συντάγματος, νέοπλουτοι που στήνονται στην ουρά, κονσερβοποιημένοι επαναστάτες, ταξιτζήδες που δουλεύουν από χόμπι, η σιωπηλή πολυτέλεια της αυθεντικής εξουσίας. Κεφαλαλγία και ταξί είναι λέξεις που προέρχονται από τα ελληνικά. Η ουτοπία και η δυστοπία επίσης.

Η Marta Sanz (Μαδρίτη 1967) είναι μια από τις πιο καταξιωμένες Ισπανίδες συγγραφείς σήμερα. Τα έργα της έχουν βραβευτεί με τις σημαντικότερες διακρίσεις τής ισπανικής λογοτεχνίας, όπως το βραβείο μυθιστορήματος «Herralde», το βραβείο «Ojo Crítico» ή το βραβείο «Vargas Llosa» για τα διηγήματά της.