Αποτελούν μεζέ για σαύρες, βατράχια, ψάρια, πουλιά, νυχτερίδες και αράχνες, γλυκιά μου. Η αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον λίγο έχει μελετηθεί. Υπολογίζεται πάντως ότι ένα χελιδόνι μπορεί να καταβροχθίσει 1700 κουνούπια, μύγες και άλλα έντομα σε μία ημέρα. Μικρή μύγα ή mosquito λέγεται το κουνούπι στα ισπανικά. Πρόκειται για εκατόμβες (χωρίς βόδια), που τα καθιστούν μη ανωφελή. Αποκλείεται ωστόσο τα ίδια τα κουνούπια να βλέπουν τον εαυτό τους ως μεζέ. Επίσης αποκλείεται να τα θεωρούν παράγοντες κοινής ωφελείας όσοι σε οιδήματα εξωθούνται από το τσίμπημά τους.
Τα δίπτερα αυτά έντομα ξεπερνούν τις τρεις χιλιάδες είδη σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν παντού, εκτός από την Ανταρκτική. Την περίοδο του πολλαπλασιασμού τους ξεπερνούν σε αριθμούς οποιοδήποτε άλλο έμβιο ον, με εξαίρεση τα μυρμήγκια. Από 80 έως 200 είδη υπολογίζονται εκείνα που τσιμπούν ανθρώπους. Είναι όλα θηλυκά. Με διαφορετική μορφολογία στο κεφάλι, τα αρσενικά κουνούπια τρέφονται από το νέκταρ των φυτών. Ίσως νομίζουν ότι είναι θεοί, μπουνταλάδες όπως είναι οι άντρες. Έχουν και πιο τριχωτές κεραίες. Αγόρια και κορίτσια ζουν διαφορετική ζωή. Μόνον τα θηλυκά κουνούπια τσιμπούν. Μετά την ερωτική συνεύρεση ψάχνουν για αίμα ανθρώπων και άλλων θηλαστικών, που περιέχει πρωτεΐνες απαραίτητες για την ανάπτυξη των αβγών.
Βυθίζουν στο δέρμα μια λεπτή προβοσκίδα, που βγαίνει από τη στοματική κοιλότητα. Σε συντονισμό με μυτερά σαγόνια, απορροφούν αίμα φουσκώνοντας το ελαστικό στομάχι τους. Ένα τσίμπημα μπορεί να αντλήσει έως και πέντε χιλιοστά του λίτρου αίμα. Αν εκείνη τη στιγμή συνθλίψεις κουνούπι, πλημμυρίζεις αίμα, που μετέφερε ένα νεκρό βαμπίρ, με φτερά από μεμβράνες και μακρύ σώμα που καλύπτουν λέπια, ενώ ψηλά και λεπτά πόδια επιτρέπουν να στηρίζεται, όπως οι ξυλοπόδαροι σε ακινησία. Με πανσέληνο η δράση τους αυξάνεται κατακόρυφα.
Για τα αβγά γίνεται όλη η ιστορία. Έχοντας ωριμάσει μετά από ένα γεύμα αίματος, συστάδες 100 έως 400 αβγών αφήνονται σε στάσιμα νερά. Για ορισμένα είδη αρκεί μία κουταλιά σούπας. Έλη, βάλτοι, τενάγη και λιμνοθάλασσες, λακκούβες, το πιατάκι της γλάστρας γίνονται βιότοποι. Με δύο αναπνευστικά συστήματα, για να αναπνέουν πάνω και κάτω από το νερό, εκκολάπτονται υδρόβιες προνύμφες. Μπορούν να κινηθούν γρήγορα χτυπώντας το νερό με την ελαστικότητα που έχει το κάτω μέρος της κοιλιάς τους. Πριν αρχίσει να πετά, το ενήλικο κουνούπι επιπλέει βγαίνοντας από μία σχισμή στη ράχη της προνύμφης. Χρειάζονται πέντε ημέρες για να ενηλικιωθούν, ζευγαρώνοντας αμέσως μετά την εκκόλαψη. Όλα του γάμου δύσκολα, όπως και τα προγαμιαία όμως.

Αντιστοιχίες

Τα κουνούπια έχουν χαρακτηριστεί ως το πιο ανθρωποκτόνο πλάσμα στον πλανήτη. Με το τσίμπημά τους μεταφέρουν εγκεφαλίτιδα, δάγκειο πυρετό, ιό του Δυτικού Νείλου, αμφιλεγόμενη αιτία θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κίτρινο πυρετό, φιλαρίαση και άλλες θανατηφόρες λοιμώξεις. Κάθε χρόνο καρχαρίες και λύκοι μετά βίας σκοτώνουν λίγες δεκάδες άτομα, λιοντάρια και ελέφαντες ίσως εκατό, ιπποπόταμοι πεντακόσια, κροκόδειλοι χίλια, διάφορα σκουλήκια μερικές χιλιάδες, μύγες τσετσέ δέκα χιλιάδες, λυσσασμένα σκυλιά είκοσι πέντε χιλιάδες, φίδια πενήντα χιλιάδες, ενώ μισό εκατομμύριο ανθρώπους σκοτώνουν άλλοι άνθρωποι.
Οι νεκροί από κουνούπια ξεπερνούν τις επτακόσιες χιλιάδες, αν όχι τα δύο εκατομμύρια. Υπολογίζονται σε πάνω από εξακόσιες χιλιάδες οι νεκροί από την ελονοσία μόνο, με άλλες διακόσιες χιλιάδες να περιέρχονται σε αχρηστία και εκατομμύρια να μολύνονται. Από τα κουνούπια δεκάδες χιλιάδες ξανά δεν είδαν άνοιξη κατά τη διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά. Από την τοξικότητα της κινίνης, που έπαιρνε για την ελονοσία, έχασε την ακοή του ο Τζορτζ Ουάσιγκτον στο δεύτερο έτος της προεδρικής θητείας του, όταν λιγότερα θέλεις να ακούς. Από τουλάχιστον 150 είδη κουνουπιών στις ΗΠΑ 85 έχουν μόνιμη κατοικία το Τέξας.
Επιδημιολόγοι εκτιμούν ότι στον ελλαδικό χώρο περισσότερα άτομα έχουν χαθεί από την ελονοσία από όσα συνολικά έχουν σκοτωθεί σε όλες τις μάχες που δόθηκαν ποτέ στα μέρη αυτά. Ανθεκτικότητα στην ενδημική ελονοσία συνεπάγεται η μεσογειακή αναιμία, κληρονομική διαταραχή στη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης, με υψηλή συχνότητα μεταξύ Ελλήνων, Αφρικανών και άλλων πληθυσμών. Μεταφέροντας το πλασμώδιο, στο οποίο οφείλεται η νόσος, φορέας της ελονοσίας είναι ο κώνωψ ο ανωφελής, ένα από τα τρία πιο διαδεδομένα γένη στην Ελλάδα. Τα άλλα δύο είναι το κοινό κουνούπι και ο αηδής. Η ζωή όλων είναι σύντομη. Για τα κουνούπια κρατά δέκα με δεκαπέντε ημέρες έως μερικούς μήνες, με δυνατότητα να επεκταθεί σε πιο ψυχρές συνθήκες.
Πνεύμα αμεροληψίας απαιτεί να τονιστεί ότι λίγα είναι τα κουνούπια που τσιμπάνε. Εξαιρώντας τα κουνούπια-τίγρεις, ακόμη λιγότερες είναι οι κουνουπίνες που μεταφέρουν ασθένειες. Αυξημένη μεταδοτικότητα ασφαλώς παρατηρείται όταν από την τηλεόραση απουσιάζουν εσφαλμένοι συναγερμοί για άλλα θέματα. Ας σημειωθεί επίσης ότι σε τροπικές περιοχές, όπως στην Αφρική, όπου κάνει θραύση η ελονοσία μεταξύ παιδιών, μειωμένες τιμές φαρμακευτικών σκευασμάτων συνδέονται με την κυκλοφορία πλαστών φαρμάκων, που υπολογίζεται ότι ευθύνονται για το ένα πέμπτο των θανάτων.

Τι προτιμούν τα κουνούπια;

Έχουν προτιμήσεις τα θηλυκά κουνούπια. Διαλέγουν σε ποιο άτομο θα προσγειωθούν, εφόσον τα μποφόρ το επιτρέπουν. Σε αλφαβητικό κατάλογο επιλογών τους περιλαμβάνονται:

Αέρια, που οι πιο μεγαλόσωμοι σε μεγαλύτερες ποσότητες εκπνέουν, συνήθως από τη μύτη και το στόμα, στο κεφάλι τους προσελκύοντας ιδίως τη νύχτα τα κουνούπια, για τα οποία έχουν καταστεί πιο ελκυστικοί
Αλκοόλ και μάλιστα μπίρα, όπως επιβεβαιώνει μελέτη συνδέοντας περισσότερα τσιμπήματα με αυξημένη περιεκτικότητα του ιδρώτα σε αιθανόλη και υψηλότερη θερμοκρασία του δέρματος λόγω κατανάλωσης, χωρίς να προσδιορίζει ακριβή συσχετισμό, οπότε εκκρεμεί επόμενη πειραματική μέθη
Ανάσες, που απελευθερώνουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο τα κουνούπια ανιχνεύουν από πολύ μακριά, όπως και άλλες ουσίες, με πάνω από εβδομήντα οσμικούς υποδοχείς στις κεραίες τους
Ασκούμενοι, όχι μόνο δικηγόροι, που παράγουν αυξημένο γαλακτικό οξύ καθώς αθλούνται σε υπαίθριους χώρους το σούρουπο, όταν εξασκούνται και τα κουνούπια
Εγγειοβελτιωτικά έργα, στα οποία διέπρεψε ο Καβάφης στην Αίγυπτο, υποκαθιστώντας αρχαίους βάλτους και νερά που συνήθιζαν να λιμνάζουν
Έγκυοι, που ανασαίνοντας βαθιά εκπνέουν 21% αυξημένο όγκο αέρα στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης, σύμφωνα με μελέτη στην Αφρική, ενώ λόγω κυοφορίας έχουν πιο ζεστές κοιλιές, με υψηλότερη κατά 0,7 βαθμούς Κελσίου θερμοκρασία, οπότε γίνονται δύο φορές πιο ελκυστικές για τα κουνούπια
Θερμότητα, με τα κουνούπια να προτιμούν τους πιο θερμούς και πιο προπονημένους
Ιδρώτας, καθώς όσοι περισσότερο ιδρώνουν παράγουν οσμές από γαλακτικό οξύ, ουρικό οξύ και αμμωνία, δεδομένου ότι τα κουνούπια έχουν καλή όσφρηση
Κίνηση, την οποία αντιλαμβάνονται τα κουνούπια, που δεν εκτιμούν την ακινησία, ενώ η κινητικότητα συνεπάγεται αυξημένη εκπομπή αερίων
Μικρόβια, που προκαλούν οσμές στα πόδια, το δεύτερο πιο αγαπημένο πεδίο προσγείωσης μετά τα χέρια, και μικροβιώματα βακτηρίων στο δέρμα γενικά, που δημιουργούν άρωμα
Ουρικό οξύ, με γενετικούς παράγοντες να επηρεάζουν τη φυσιολογική έκκρισή του
Σκοτάδι & υγρασία και κάθε περιβάλλον που βρικόλακες, ζόμπι και σεναριογράφοι ταινιών τρόμου αγαπούν
Σκούρα ρούχα (μαύρα, μπλε, κόκκινα), τα οποία ευκολότερα στοχεύουν αργά το απόγευμα ιδιαιτέρως οπτικά έντομα όπως τα κουνούπια, αν και δεν έχει σημασία τι φοράς, όταν δεκάδες κουνούπια βουίζουν γύρω σου
Χοληστερίνη με αυξημένες εκκρίσεις από όσους έχουν γρήγορο μεταβολισμό

Αποτελεί μύθο ότι τα κουνούπια προτιμούν γλυκοαίματους, καθώς η περιεκτικότητα του αίματος σε γλυκόζη δεν επηρεάζει τις επιλογές τους. Ωστόσο, έρευνες υποδεικνύουν ότι άτομα με ομάδα αίματος Ο είναι πιο ελκυστικά από άτομα με ομάδες αίματος Α ή Β. Η ομάδα Ο αποτελούν πανδότες άλλωστε, με δυνατότητα μετάγγισης σε οποιονδήποτε, χωρίς να παίζει ρόλο η δική του ομάδα αίματος ή η ομάδα που στο γήπεδο υποστηρίζει.
Όταν μας τσιμπάνε, το δέρμα κοκκινίζει, πρήζεται και προκαλείται φαγούρα λόγω μιας ουσίας στο σάλιο τους με αντιπηκτικές ιδιότητες. Έχοντας από μακριά διεγερθεί από το διοξείδιο του άνθρακα, που εκπέμπουν οι άνθρωποι, τα θηλυκά κουνούπια εντοπίζουν την πηγή, με αισθητήρες γεύσης, που έχουν στα πόδια τους, επιβεβαιώνοντας ότι πρόκειται για άξιο αιμοδότη. Η σταγόνα σάλιου που εκτοξεύουν από τον υποφάρυγγά τους στο τσίμπημα προλαβαίνει τη θρόμβωση του αίματος και η άντληση προχωρά. Για την απομάκρυνση της ξένης πρωτεΐνης από τα κουνούπια, το ανοσοποιητικό σύστημα απελευθερώνει ισταμίνη, που προκαλεί διαστολή αγγείων (κοκκίνισμα), αυξημένη διαπερατότητα των τοιχωμάτων τους (διαρροή υγρού και εξόγκωμα) και ερεθισμό των νεύρων του δέρματος (φαγούρα).

Γιατί προτιμούν ανθρώπους;

Συλλέγοντας δείγματα από μαλλί και γούνα, επιστήμονες χρησιμοποίησαν μυρωδιές από δεκαέξι ανθρώπους, δύο αρουραίους, δύο ινδικά χοιρίδια, δύο ορτύκια, ένα πρόβατο και τέσσερα σκυλιά. Οι άνθρωποι δεν έκαναν ντους για λίγες ημέρες. Μετά ξάπλωσαν γυμνοί σε μια επιφάνεια από τεφλόν, που δεν αλλοιώνει τα δεδομένα. Οι μυρωδιές μεταφέρθηκαν σε ειδικά κατασκευασμένη αεροσήραγγα, όπου σε πολύ υψηλή ανάλυση απεικονιζόταν ο εγκέφαλος από γενετικά τροποποιημένα κουνούπια. Ο εγκέφαλός τους έχει 60 νευρικά κέντρα, που ονομάζονται σπειράματα, από τα οποία εμπλέκονται μόνο δύο εντοπίζοντας δύο χημικές ουσίες. Τα κουνούπια φαίνεται να έχουν εξελιχθεί για να τσιμπούν ανθρώπους διαχωρίζοντάς τους από άλλα ζώα σύμφωνα με μόρια μυρωδιάς που εκπέμπουν.
Τα κουνούπια πρώτα μυρίζουν, έπειτα βλέπουν, μετά γεύονται. Εμείς τα ακούμε όταν είναι πολύ αργά. Το βουητό είναι το χτύπημα των φτερών τους, που αντιλαμβανόμαστε όταν είναι κοντά στα αφτιά μας. Τα φτερά τους κάνουν από 300 έως 600 κινήσεις το δευτερόλεπτο. Πρόκειται για συχνότητα 450 με 500 Χερτζ, την οποία πιάνουν οι ορχήστρες, όταν κουρδίζουν τα όργανα πριν από μια συναυλία. Πριν ζευγαρώσουν, αρσενικό και θηλυκό συγχρονίζουν τις κινήσεις των φτερών τους. Ο ήχος που ακούγεται είναι σαν να προέρχεται από ένα μόνο κουνούπι.
Συνεχώς παρασύρονται από τον αέρα. Κάποια κουνούπια καλύπτουν αποστάσεις πάνω από εκατόν πενήντα χιλιόμετρα από το μέρος όπου γεννήθηκαν αναζητώντας καλύτερη ζωή. Μπορούν να πετάξουν σε δύσκολες συνθήκες. Μια σταγόνα νερού σε μια καταιγίδα ζυγίζει πενήντα φορές περισσότερο από το βάρος τους. Αν αντίστοιχη ποσότητα νερού έπεφτε πάνω σε ένα αεροπλάνο, δύσκολα θα απέφευγε το μοιραίο. Από 1,6 έως 2,4 χιλιόμετρα την ώρα είναι η ταχύτητά τους. Τα κουνούπια είναι τα πιο αργά από όλα τα έντομα που πετούν. Με κάμερα υψηλής ταχύτητας ερευνητές από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της πολιτείας Τζόρτζια παρατήρησαν ότι τα κουνούπια αποφεύγουν τις σταγόνες που θα τα κατέρριπταν όχι γιατί πετούν γρήγορα, αλλά γιατί πετούν αργά.

Γιατί δεν τσιμπούν τον διπλανό;

Η θερμοκρασία και η υγρασία του αέρα καθορίζουν το πλαίσιο. Τα περισσότερα κουνούπια είναι πιο ενεργητικά τις πρώτες νυχτερινές ώρες, κατά τη διάρκεια της νύχτας και τις πρώτες πρωινές ώρες. Είναι ευαίσθητα στη ζέστη και δεν κυκλοφορούν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Λίγα είδη τσιμπούν όλο το εικοσιτετράωρο. Ερεθίζονται από το διοξείδιο του άνθρακα, την κίνηση, τη σωματική θερμότητα, τον ιδρώτα, την παρουσία ιών στο ανθρώπινο αίμα και οσμές που κάποια άτομα αναδύουν περισσότερο από άλλα. Κολόνια, λακ στα μαλλιά ή αποσμητικό μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελκυστικά. Για άγνωστο λόγο τους αισθητήρες τους φαίνεται να μπερδεύει, οπότε δυσκολεύονται να μας εντοπίσουν, η μυρωδιά της σοκολάτας.
Αρμπαρόριζα, βασιλικός, δεντρολίβανο, δυόσμος, κατηφές, λεβάντα, λουίζα ή λεμονόχορτο, μέντα, σιτρονέλα και σκόρδο είναι φυτά που κηπουροί συνιστούν ως αντικουνουπικά. Δεν αρκεί όμως το γρασίδι, έδειξε πείραμα στο Τέξας. Για να πιάσει το λάδι από σιτρονέλα, πρέπει το φυτό να συνθλιβεί και να τριφτεί στο δέρμα. Ούτε το σκόρδο λειτουργεί, ακόμη και αν απωθεί βρικόλακες και εραστές. Ούτε τα υπερηχητικά κύματα. Ηλεκτρικές παγίδες σκοτώνουν κυρίως σκαθάρια και άλλα αβλαβή έντομα, διαπιστώθηκε στη Νότια Καρολίνα. Για εξωτερικό φωτισμό συνιστώνται κίτρινοι λαμπτήρες και πορτοκαλί φωτάκια ατμού νατρίου. Ανακούφιση σε υπαίθριους χώρους προσφέρουν ψεκαστικά, που δεν αποδίδουν όταν φυσά. Η αγάπη για το διοξείδιο του άνθρακα έχει συνέπειες. Αποτελεσματικές είναι οι παγίδες με ξηρό πάγο, δηλαδή κατεψυγμένο διοξείδιο του άνθρακα.
Εκστρατείες εξόντωσης. Απεντόμωση. Αποξηράνσεις και αποστραγγίσεις. Κουνουπιέρες. Ντουλάπες που αδειάζουν από ανοιχτόχρωμα ρούχα. Το παντελόνι ας μπαίνει μέσα στις κάλτσες. Προσοχή βάζοντας έλαιο ευκαλύπτου λεμονιού ή άλλα εντομοαπωθητικά, υγρά και κρέμες. Μακριά από χέρια, πρόσωπο ή ερεθισμένο δέρμα. Όχι κάτω από τα ρούχα. Μακριά από παιδιά. Λευκή κουνουπιέρα από βαμβάκι ή νάιλον για βρέφη. Αναζητούνται αεροστεγή κλουβιά. Ακραία προστασία των παιδιών από τα κουνούπια συνεπάγονται προφυλακτικά, αμβλώσεις και ό,τι άλλο αποτρέπει τη γέννησή τους. Ασφαλή όσα άτομα δεν αναπνέουν.
Πυκνά σύννεφα από κουνούπια πάνω από την αρκτική Ρωσία και τον Καναδά αποτελούν βασική τροφή για αποδημητικά πουλιά. Κάποια φυτά που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, όπως η πιθηκοπρόσωπη ορχιδέα στα υψίπεδα του Περού και του Ισημερινού, πρωταρχικό επικονιαστή τους έχουν τα κουνούπια. Κουνούπια-ελέφαντες αποκαλούνται ως τα πιο μεγαλόσωμα σε όλον τον κόσμο οι Τοξορυγχίτες, που δεν τσιμπούν ανθρώπους. Με αστραπιαίες κινήσεις οι προνύμφες τους καταβροχθίζουν τις προνύμφες από άλλα κουνούπια και κανιβαλικά στρέφονται εναντίον του είδους τους. Ξεκινώντας ως σαρκοβόρες προνύμφες, μεταλλάσσονται σε πεταλούδες βίγκαν, που τρέφονται μόνο με νέκταρ λουλουδιών. Άνθος εναντίον σάρκας 1-0.

Τσιμπήματα της γλώσσας

Το κουνούπι εξελίχθηκε από μεσαιωνικό κουνούπιον, έχοντας προηγηθεί υποκοριστικό κωνώπιον του κώνωπος, που εμφανίζεται στον Αισχύλο και ίσως αποτελεί αιγυπτιακό δάνειο, με πιθανή επίδραση της λέξης κώνος, αν δεν ανάγεται σε κανώπιον από το όνομα της αρχαίας αιγυπτιακής πόλης Κάνωπος, όπως την ονόμασαν οι Έλληνες, στο δέλτα του Νείλου, περίπου 25 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αλεξάνδρειας σήμερα.
Ο καναπές συνιστά αντιδάνειο από γαλλικό ανάκλιντρο (canapé και παλαιότερα conopé) με μεσαιωνική λατινική κουνουπιέρα (canopeum) από κωνωπεώνα και κωνώπιον, που ούτε ο Σωκράτης δεν θα έπινε. Υποκοριστικό του καναπέ, αλλά και γαρνιρισμένο αρτοσκεύασμα, αποτελεί το καναπεδάκι. Απόκρυφες συνταγές γαστρονομικής γλωσσολογίας παραπέμπουν σε ομιλητές καθισμένους σε καναπέ ενώ τρώνε καναπεδάκια και τους τρώνε τα κουνούπια.
Όσα προηγήθηκαν συνηχούν με το κουνουπίδι από κουνουπίδιν, κανωπίδιον και κάνωπον. Φυτό ποώδες της οικογενείας των Σταυρανθών, με συγγενείς το κάρδαμο, τη ρόκα, το σινάπι και το λαχανάκι Βρυξελλών, στην κορυφή του σχηματίζει ανθοκεφαλή από υπερτροφικά άνθη και σαρκώδεις μίσχους. Νερόβραστο τρώγεται με λεμόνι, αλάτι ή λάδι. Κουνουπίδι γίνεται ο μεθυσμένος, ενώ ως είδος χτενίσματος μανάβη παρά κομμωτή ανακαλεί.
Δύο πράγματα με φοβίζουν στον κόσμο, έλεγε φίλος μου. Τα κουνούπια και ο φθόνος. Μορφόκλασμα (δηλαδή φράκταλ) της ζωής αποτελούν τα έντομα. Πρόκειται για διαπίστωση που δεν απαντά σε ένα καίριο ερώτημα. Οι ερευνητές που μελετούν κουνούπια είναι οι περισσότεροι άντρες ή γυναίκες ή κάτι άλλο; Φάλτσοι αρχαίοι βιομήχανοι τις εξελίξεις τραγωδούν βγάζοντας από τη Μήδεια σίδερο και από την Κλυταιμνήστρα ατσάλι.

Σχετικά κείμενα

Εκκρεμούν ζωομορφικές παραστάσεις συγγραφέων: Boccacio = μεγαλόστομος ή φωνακλάς, Kafka (Kavka) = κάργια, Poe = αντιπαθητικό άτομο (σε νοτιοαφρικανική αργκό), Σοφοκλής = σοφίας ένδοξος, Tolstoy = χοντρός