Τον προηγούμενο μήνα συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, εκείνης που άλλαξε την όπερα για πάντα παρόλο που ο χρόνος της, τόσο στη σκηνή όσο και στη ζωή, ήταν μετρημένος. Η Μαρία Κάλλας ήταν τραγουδίστρια, ηθοποιός, άνθρωπος, γυναίκα και Ελληνίδα. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, έζησε στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία και πέθανε στο Παρίσι. Μιλούσε άπταιστα όλες τις γλώσσες στις οποίες τραγουδούσε, αλλά το αίμα της παρέμενε ελληνικό όπως χαρακτηριστικά έλεγε η ίδια. Δεν είναι η πρώτη που η πατρίδα μας δεν τίμησε όσο της αναλογούσε, ούτε όσο ζούσε ούτε μετά θάνατον. Όλοι κόπτονται για την ελληνικότητά της, αλλά σχεδόν 50 χρόνια μετά τον θάνατό της οι ιθύνοντες με κάθε ευκαιρία καπηλεύονται το όνομά της και την ακτινοβολία του με σκοπό την προβολή ή/και το κέρδος (δεν ξεχνάμε το άγαλμά της στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου με πρωτοβουλία του Ελληνικού Συλλόγου Μαρία Κάλλας).

Τον Οκτώβριο εγκαινίασε τη λειτουργία του μετά από χρόνια έρευνας και οργάνωσης το Μουσείο Μαρία Κάλλας. Όχι. Το Maria Callas Museum. Το όνομά της με λατινικούς χαρακτήρες μόνο. Εδώ, στην Ελλάδα. Η επιθετική καμπάνια του Δήμου Αθηναίων μιλά για έναν υπερσύγχρονο χώρο, ένα νεοκλασικό τριώροφο κτίσμα, ένα μουσείο σχεδιασμένο μετά από μελέτη, τουλάχιστον δεκαετίας, από ειδικούς. Το κτίσμα αυτό, λοιπόν, αν δεν είχε στον πλαϊνό του τοίχο ένα banner με φωτογραφία της Κάλλας, το προσπερνάς πολύ εύκολα, ενώ με την είσοδό σου έχεις χάσει κάθε αίσθηση νεοκλασικού χαρακτήρα. Το λευκό χρώμα επικρατεί παντού και θυμίζει περισσότερο χώρους που στοχεύουν σε κάτι απρόσωπο, όπως τα ιατρεία. Αναρωτιέμαι με ποια κριτήρια επιλέχθηκε το συγκεκριμένο κτήριο για να στεγάσει ένα βιογραφικό μουσείο. Ένα κτίσμα με μικρούς χώρους και στενή διαρρύθμιση που δεν σε προδιαθέτει για το εκτόπισμα και το μέγεθος της προσωπικότητας στην οποία είναι αφιερωμένο. Θα ήταν προτιμότερο να στεγαζόταν σε έναν όροφο του σπιτιού της Κάλλας στην Πατησίων. Τα περιορισμένα εκθέματα θα μπορούσαν να παρουσιαστούν εκεί, σε έναν χώρο που έχει άμεση σύνδεση με την καλλιτέχνιδα και τη ζωή της.

Παίρνουμε το φυλλάδιο με τον χάρτη του μουσείου. Τρεις όροφοι εκ των οποίων μόνο οι δύο αφορούν το κοινό και το αντίτιμο των 10 ευρώ. Ο τρίτος όροφος διατίθεται για εκδηλώσεις και σεμινάρια, αλλά πρόκειται για έναν χώρο όσο ένα μεγάλο σαλόνι ―χωρίς πιάνο― που το μόνο που έχει να προσφέρει είναι η θέα σε Ακρόπολη και Μητρόπολη. Μας συμβούλεψαν να ξεκινήσουμε την περιήγησή μας από τον δεύτερο όροφο, ο οποίος απαρτίζεται από τρία μικρά δωμάτια αφιερωμένα σε τρεις ρόλους που ενσάρκωσε η Κάλλας (Norma, Tosca, Traviata) και ένα τέταρτο αφιερωμένο στα masterclasses που έδωσε στο Juilliard School της Νέας Υόρκης. Η Norma ακούγεται ενώ περπατάμε σε ένα σκοτεινό χώρο που παραπέμπει στο δάσος των δρυίδων. Την Tosca την ακούμε καθισμένες σε κόκκινες καρέκλες εποχής, ενώ η Traviata ακούγεται σε διπλανή αίθουσα με ανάκλιντρο και προβολή εικόνας δύο παραθύρων. Οι ηχογραφήσεις που παίζουν και στους τέσσερις χώρους είναι εύκολα προσβάσιμες στον καθένα μέσω διαδικτύου, ενώ στο όλο στήσιμο διακρίνεται πρόθεση εντυπωσιασμού χωρίς καμία ουσιαστική σύνδεση με την καλλιτέχνιδα. Θα μπορούσε ο σχεδιασμός της έκθεσης να μας προσφέρει, συνδυαστικά με τις ηχογραφήσεις, στοιχειώδεις πληροφορίες όπως πόσες φορές ερμήνευσε τον κάθε ρόλο, σε ποια περίοδο της καλλιτεχνικής της πορείας τους πρωτοπαρουσίασε, αν οι ρόλοι αυτοί την εξέφραζαν ως ιδιοσυγκρασία, κ.ά.

Καθώς βγαίνουμε από το τελευταίο δωμάτιο, στα δεξιά μας υπάρχει ένας τοίχος με ένα γλωσσάρι της όπερας. Το γλωσσάρι αυτό προέρχεται από το βιβλίο Όπερα για όλους της Ελένης Αθανασίου (εκδ. Fagotto 2018). Διαβάσαμε ποιοι είναι οι συντελεστές, τα είδη των φωνών και τα μέρη της όπερας. Οι ορισμοί ήταν απλοϊκοί και με ελλείψεις. Στους συντελεστές δεν συμπεριλαμβάνονται τα επαγγέλματα του σκηνογράφου, του ενδυματολόγου, του δραματουργού, του υποβολέα. Σύμφωνα με το γλωσσάρι το ρετσιτατίβο είναι το ίδιο με την πρόζα, ενώ η κοντράλτο αναφέρεται ως εκείνη που παριστάνει αντρικούς ρόλους. Οι ορισμοί που αναφέρονται στα είδη των φωνών συνοδεύονται από ηχογραφήσεις. Οι ηχογραφήσεις αυτές είναι πρόχειρα φτιαγμένες με χαμηλή ποιότητα μέσων και χωρίς συνοδεία πιάνου. Στα παραδείγματα για τη μεσόφωνο και την κοντράλτο ακούμε την ίδια τραγουδίστρια! Με ποιο σκεπτικό μπορούν να αποτελέσουν ικανό παράδειγμα για τα είδη των φωνών τέτοιες ηχογραφήσεις με αποσπάσματα από άριες a capella; Οι τραγουδιστές που ηχογραφήθηκαν ανήκουν στο δυναμικό της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων. Γιατί δεν χρησιμοποιήθηκαν ηχογραφήσεις από εκπροσώπους της κάθε κατηγορίας φωνής οι οποίοι ήταν σύγχρονοι με την Κάλλας ή είχαν συνεργαστεί μαζί της (Tebaldi, Di Stefano, Simionato, Stignani, Gobbi, Ζαχαρίου, Πασχάλης, κ.ά), αλλά προτιμήθηκε μια λύση που προφανώς δεν είχε κόστος;

Στον επόμενο όροφο μας υποδέχεται μέρος της βιβλιοθήκης της Κάλλας με παρτιτούρες από όπερες. Εδώ χάθηκε η ευκαιρία να μάθουμε ότι η Κάλλας ήταν μια εργάτρια της μουσικής, μια αφοσιωμένη επαγγελματίας. Μπορούσαμε με τις κατάλληλες πληροφορίες να συνδεθούμε με τη διαδικασία μελέτης της, με τους τρόπους που επιστράτευσε για να καλύψει την αδυναμία της όρασής της, με την προσέγγισή της ως ηθοποιού. Και σε αυτόν τον όροφο βίντεο και ηχητικά ντοκουμέντα που δεν αποτελούν σπάνιο υλικό και μπορεί να βρει κανείς εύκολα στο διαδίκτυο. Στον όροφο αυτό επιβεβαιώνεται πως τα εκθέματα που συνδέονται άμεσα μαζί της και φέρουν σπανιότητα είναι ελάχιστα. Αντιθέτως, υπάρχουν αντικείμενα άσχετα με την Κάλλας (εμπνευσμένα μεν από την ίδια, αλλά όχι δικά της): προτομές, φουλάρια, κοκάρδες, τραπουλόχαρτα και μάλιστα ο τομέας αυτός τιτλοφορείται ως “Ο μύθος και η κληρονομιά της”! Δικά της μόνο τέσσερα απογευματινά σύνολα, δύο κοστούμια, μία περούκα και διάφορα αξεσουάρ, τα οποία ούτε καν συνοδεύονται με αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό να την παρουσιάζει να τα φοράει. Προγράμματα, συμβόλαια, ντοκουμέντα παρουσιάζονται είτε ψηφιακά είτε ως τυπωμένα αντίγραφα. Ο προϋπολογισμός του μουσείου δεν προέβλεπε την αγορά ή ενοικίαση πρωτότυπων εκθεμάτων;

Επιστολογραφία μόνο άλλων προς την Κάλλας και όχι δική της προς άλλους. Δύο τοίχοι αφιερωμένοι στους ανθρώπους που την επηρέασαν και τη διαμόρφωσαν. Ο Visconti πουθενά! Ο άνθρωπος που σμίλεψε τη σκηνική της εικόνα, ο άνθρωπος που η Κάλλας λάτρευε. Έχουμε αναφορά στη Μαρία Τριβέλλα, που δεν υπήρξε καθοριστική για την πορεία της. Αντιθέτως, η Elvira de Hidalgo είναι αυτή που της μετέφερε όλη τη γνώση της ιταλικής σχολής τραγουδιού και που υπήρξε και φίλη και μάνα για εκείνη, μα ούτε αυτή η σχέση φωτίζεται επαρκώς. Ένα τμήμα του πρώτου ορόφου τιτλοφορείται ως «Προσωπικότητα» και περιλαμβάνει ένα ψηφιακό άλμπουμ με φωτογραφίες. Πώς παρουσιάζεται αυτή η προσωπικότητα επαρκώς μόνο από φωτογραφίες; Οι τόσοι μελετητές της ζωής και του έργου της, οι ιδιώτες συλλέκτες που γνωρίζουμε ότι διαθέτουν πολλά περισσότερα από αυτό το μουσείο δεν επιστρατεύτηκαν ώστε να συμβάλλουν σε ένα αληθινά παγκόσμιο μουσείο για μια παγκόσμια προσωπικότητα;

Η συνολική μας εντύπωση ήταν εκείνη της απορίας και της απογοήτευσης. Πώς είναι δυνατόν μετά από τόσα χρόνια αναμονής για ένα τέτοιο έργο να παραδίδεται στο παγκόσμιο κοινό ένα μουσείο που φανερώνει μια εντελώς επιφανειακή προσέγγιση; Οι συντελεστές του μουσείου άραγε συμβουλεύτηκαν γνώστες και λάτρεις της όπερας και της Μαρίας Κάλλας; Κανένα αίσθημα ευθύνης και σεβασμού για τον άνθρωπο, την προσφορά και τη σπουδαιότητά του; Κανείς δεν βούτηξε στη ζωή και την ψυχή της; Κανείς δεν νοιάστηκε να της φτιάξει ένα σπίτι πραγματικό στον τόπο της; Θλίψη για άλλη μια φορά, αλλά και θυμός. Φεύγοντας, πήραμε μαζί μας ένα τεράστιο κρίμα αντί να έχουμε δονηθεί από την ύπαρξη και την κληρονομιά της Μαρίας Καλογεροπούλου.

Υ.Γ. Αξίζει πάνω στο ίδιο θέμα να διαβάσετε τα εμπεριστατωμένα άρθρα της Αργυρώς Μποζώνη στη Lifo:
https://www.lifo.gr/culture/eikastika/kati-den-paei-kala-me-ti-maria-kallas
https://www.lifo.gr/now/entertainment/ti-symbainei-me-moyseio-maria-kallas-oi-ypeythynoi-sholiazoyn-ta-lathi-sta