Κοίτα να προσέχεις τον εαυτό σου. Ό,τι έγινε έγινε. Τίποτα πια δεν αλλάζει. Ούτε αυτός γυρίζει πίσω ούτε εσύ θα βγεις από δω μέσα. Επιλογή σου ήταν. Τον καιρό που στα έλεγα δεν μ’ άκουγες. Δέκα χρόνια μάλλιασε η γλώσσα μου να σε συμβουλεύω. Εκεί να βγάλεις πέρα τη διαφορά για το δυαράκι στο Αιγάλαιω. Και τώρα που έκανες του κεφαλιού σου, τι κατάλαβες, μου λες; Έκλεισες το σπίτι του, έκλεισες και το δικό μας. Δε λύνονται έτσι οι διαφορές. Τώρα θα κουβαλάνε πάντα τα παιδιά μας το στίγμα της ντροπής. Ντρέπονται να σηκώσουν τα μάτια τους σε άνθρωπο. Ντρέπομαι κι εγώ. Κλείνομαι μέσα για να μη μας δείχνουν με το δάχτυλο. Το ξέρεις πώς σ’ αντιμετωπίζει η κοινωνία σαν έχεις άνθρωπο φυλακισμένο.
Αψύς μια ζωή! Να μην παίρνεις από λόγια. Να μη σηκώνεις δεύτερη κουβέντα. Έκανες του κεφαλιού σου και να πού καταλήξαμε! Να μας χωρίζουν τα κάγκελα της φυλακής.
Δυο φορές τη βδομάδα με ενημέρωσε ο δικηγόρος πως μπορείς να δέχεσαι επισκέψεις από συγγενείς, τώρα που είσαι ακόμα υπόδικος, διάρκειας μισής ώρας, και μία φορά την εβδομάδα εάν είσαι κατάδικος. Αργότερα, μου είπε, μπορούμε να πάρουμε άδεια από το Συμβούλιο Φυλακής για επισκεπτήριο χωρίς διαχωριστικό μέσο και να συναντιόμαστε σε κατάλληλο χώρο. Αυτό ισχύει μονάχα για μένα και τα παιδιά. Αν μας δώσουν την άδεια θα μας πάνε, μου είπε, σ’ ένα μεγάλο δωμάτιο με τραπέζι και καρέκλες κι εκεί θα καθόμαστε να τα λέμε σαν κανονικοί άνθρωποι. Θα μπορούμε τουλάχιστον να σ’ αγκαλιάσουμε. Η σωματική επαφή κάνει καλό στην ψυχική υγεία, την έχουμε ανάγκη, λένε οι ψυχολόγοι.
Πέρασε κι ο φίλος σου ο Κυριάκος απ’ το σπίτι. Θα ’ρθει μου είπε κι εκείνος να σε δει. Να τον δεχτείς και να μην τον αποπάρεις. Καλό θα σου κάνει η κουβέντα. Να είσαι συνεργάσιμος, με συμβούλεψε ο δικηγόρος. Να μην αρνείσαι τα επισκεπτήρια. Θα σου μιλήσει κι ο ψυχολόγος. Μου μίλησε κι εμένα για να μπορώ να σε βοηθήσω όσο μπορώ. Στα επισκεπτήρια επιβεβαιώνονται, λέει, οι συναισθηματικοί δεσμοί και μειώνεται το άγχος των συγγενών για την τύχη τού ανθρώπου τους. Μη μας στερήσεις αυτή την επαφή.
Να εύχεσαι, μονάχα, να μη σε στείλουνε στα Γρεβενά. Είναι μια φυλακή με αυστηρούς κανόνες έμαθα εκεί. Απομονωμένη, στη μέση τού πουθενά, που δεν επιτρέπεται να δώσεις τίποτα στον κρατούμενο – ούτε φαγητά δεν αφήνουν τους συγγενείς να πάνε στους ανθρώπους τους. Κάνουν επτά ώρες να πάνε από την Αθήνα και άλλες τόσες για να γυρίσουνε μετά και το επισκεπτήριο είναι μονάχα είκοσι λεπτά, πίσω από διαχωριστικό τζάμι. Μου τα είπε η γυναίκα ενός άλλου κρατούμενου έξω στο προαύλιο που περιμέναμε να μας φωνάξουνε. Ήταν ο άντρας της εκεί. Είχε περάσει κατάθλιψη, δεν έτρωγε, δεν κοιμόταν, ήτανε ένα ράκος. Μετά ζήτησαν να μεταφερθεί στο Ναύπλιο ή στον Κορυδαλλό. Και τους έφεραν εδώ. Για τα Γρεβενά τα έξοδα να πάει κανείς και να επιστρέψει –διόδια, βενζίνες, κάτι να φάει και να διανυκτερεύσει κάπου– είναι πάνω από 200 ευρώ, μου είπε. Κι αυτά, για ένα επισκεπτήριο διάρκειας είκοσι λεπτών πίσω από το τζάμι. Αν μας τύχει κάνα τέτοιο λαχείο, την πατήσαμε. Πού θα τα βρούμε;
Ο δικηγόρος λέει πως απαγορεύουνε αυστηρά να σας αγοράζουμε απ’ έξω τηλεκάρτες, τσιγάρα, αλκοόλ, σαμπουάν και φαγητό. Για τηλεκάρτες και τσιγάρα υπάρχουν μηχανήματα εδώ, είπε, ενώ για τα υπόλοιπα πρέπει να κάνετε οι κρατούμενοι παραγγελία από το παντοπωλείο των φυλακών. Θα φροντίσω να σου βάλω σε μια κάρτα χρήματα για να τα χρησιμοποιείς. Μέχρι πεντακόσια ευρώ επιτρέπονται.
Εδώ τουλάχιστον στον Κορυδαλλό, οι συνθήκες είναι λίγο πιο ελαστικές, λέει ο δικηγόρος. Αλλά είναι άλλα τα προβλήματα, είναι μεγάλη και παλιά φυλακή, με πάρα πολύ κόσμο. Είναι κουραστικό το επισκεπτήριο και για σας και για μας που ερχόμαστε απ’ έξω. Δεν μπορεί να περάσει μια οικογένεια ποιοτικό χρόνο επειδή γίνεται χαμός μέσα. Η αίθουσα του επισκεπτηρίου είναι ελεεινή, το βλέπεις κι εσύ. Έχει δύο φεγγίτες όλους κι όλους και δεν αερίζεται καθόλου. Τέλος πάντων, στη φυλακή είμαστε, τι να περιμένουμε; Δεν είμαστε μονάχα εμείς που υποφέρουμε.
Ξέρω πως δε μετάνιωσες για τίποτα. Φαίνεται στη θωριά σου. Κι ας μη μιλάς. Αλλά στη δίκη σε συμβουλεύω να δείξεις μεταμέλεια. Πρέπει να συνεργαστείς με τον δικηγόρο για να μπορέσει να σε βοηθήσει, αλλιώς δεν πρόκειται ποτέ να γυρίσεις ξανά κοντά μας. Τα παιδιά σ’ έχουν ακόμα ανάγκη. Όσο κι αν τα νοιάζομαι εγώ, όσο κι αν είμαι κοντά τους, αυτά θέλουν και του πατέρα τους τον ίσκιο. Αλλιώς θα μας καταστρέψεις όλους. Θα πάρεις στο λαιμό σου κι εμάς. Τι σου φταίξαμε εμείς; Τα παιδιά σου δεν τα σκέφτηκες μια στάλα τι θ’ απογίνουν; Εμένα;
Να είσαι συγκαταβατικός και ταπεινός, μου σύστησε ο δικηγόρος, παίζει μεγάλο ρόλο η συμπεριφορά σου εδώ μέσα. Να φροντίσεις να κάνεις φίλους, για να ξεχνιέσαι. Η δίκη θα είναι εξοντωτική και ψυχοφθόρα. Να είσαι προετοιμασμένος γι’ αυτό. Να μην τρέφουμε ελπίδες πως θα πετύχει και πολλά. Ας προσευχόμαστε μονάχα να μην είναι ισόβια η ποινή σου. Πάντως σίγουρα δε θα είναι ούτε δέκα, ούτε είκοσι χρόνια. Πήρες μια ανθρώπινη ζωή στο λαιμό σου. Θα το έχεις κρίμα για όλη σου τη ζωή.
Να είσαι μια χαρά κι απ’ τη μια στιγμή στην άλλη να σε παραμονεύει το κακό. Να αλλάζει ολόκληρη η ζωή σου μέσα σε μια στιγμή. Με μια κίνηση αλόγιστη. Κι έκανα τόσα όνειρα για μας, τώρα που θα έπαιρνες τη μετάθεση. Θα φεύγαμε όπως λογαριάζαμε... Μου είχες υποσχεθεί πως θα γυρίσουμε στον τόπο μας, θυμάσαι; Τώρα μας άλλαξες πορεία, μας χάραξες καινούριους δρόμους να περπατάμε ισόβια δίχως εσένα. Τι κατάλαβες;

Πέρασε κιόλας το μισάωρο. Τέλειωσε το επισκεπτήριο. Αυτό ήταν για σήμερα. Αυτή θα είναι από δω και στο εξής η ζωή μας. Κοίτα να το χωνέψεις κι εσύ κι εγώ.