χάρτης
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

διαβάστε σήμερα:

Ποιος γνωρίζει τον/την λιμπρετίστα;

χάρτης
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

#64

{ Δοκίμιο }

Η τριβή ως θεμελιώδης γενετική μήτρα για την εικονοσχηματική (οπτική) ποίηση

Η σχεδόν «θριαμβευτική» άφιξη των γενετικών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, όπως κάθε σημαντική καινοτομία, προκαλεί ένα κύμα αντιφατικών αντιδράσεων – τόσο σε τεχνοοικονομικό όσο και σε κοινωνικο-πολιτιστικό επίπεδο. Όσον αφορά τα πεδία της τέχνης και της ποίησης, η πραγματική ή φαντασιακή επίδραση των νέων υπερ-μηχανών παρουσιάζεται με τη μορφή πολλαπλών προκλήσεων. Οι οπτικοί ποιητές βρίσκονται (ή/και θα βρεθούν στο εγγύς μέλλον) μπροστά σε μια σειρά από διλήμματα, πιθανούς ελιγμούς και στρατηγικές, που αφορούν τη θεωρία αλλά και την πράξη της εικονοσχηματικής/οπτικής ποίησης. Είναι απαραίτητο, αρχικά, να αποσαφηνιστεί η φύση της ορολογίας που αναπτύχθηκε σε αυτό το νέο πεδίο που συνοδεύει την υποδομή των διαδραστικών ρομπότ και τον τρόπο ύπαρξης των γενετικών συστημάτων, σε σχέση με την καλλιτεχνική και ποιητική παραγωγή – πράξη. Το τεχνικό λεξιλόγιο και οι μεταφορές του δίνουν μια σχεδόν ποιητική αίσθηση και η δύναμη των αλγορίθμων δίνει την εντύπωση ότι η αποτελεσματικότητά τους θα μπορούσε να ξεπεράσει το γεγονός ότι εξαρτώνται από τράπεζες δεδομένων (Big Data) που έχουν ήδη δημιουργηθεί και όχι από μια άμεση αντιπαράθεση με τo πραγματικό (réel). Σε αυτή τη νέα περίπλοκη και ταυτόχρονα αβέβαιη κατάσταση, η θεωρία της τριβής είναι απαραίτητη επειδή επικεντρώνεται στη δημιουργικότητα και τη μοναδικότητα που αναδύονται κάθε φορά που γεννιέται ένα διαμεσικό έργο όπως to οπτικό ποίηση. Κατά συνέπεια, τα σημεία τριβής μεταξύ των διαφορετικών καλλιτεχνικών και ποιητικών πρακτικών προσφέρονται ως ευκαιρία για να προκύψουν δημιουργικές επινοήσεις. Έτσι, σχηματίζεται μια νέα παραλλαγή τριβής μεταξύ της διαδικασίας της οπτικής ποίησης και των ηλεκτρονικών κολλάζ ή του προτύπου chatGPT για την οποία και προτείνεται ο όρος «αρχι-τριβή». ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ

{ Κλίμακες }

Το εγκώμιο της γλυκειάς Δορκάδας

Πόσα μίλια μπορούν να διανύσουν οι άνθρωποι προκειμένου να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον; Πρόκειται για χαρτογράφηση που δύσκολα την επιχειρείς, καθώς είναι πολλοί οι περισπασμοί και ακόμη περισσότεροι οι ενδοιασμοί. Αυτό που απασχολεί τον Σύριο ποιητή Ίμπν αλ Μασούρ είναι το πώς θα επισημάνει, θα καταγράψει και θα περιγράψει με λόγια τις διαδρομές των ανθρώπων. Έγνοια που τον καταβάλλει, γιατί δεν του επιτρέπει να έχει έλεγχο και εποπτεία της δικής του τροχιάς πάνω στη γη. Και, ενώ ο πόλεμος ισοπεδώνει το τοπίο της χώρας του, ανάμεσα στις μνήμες που καταγράφει στο χαρτί ―τελώντας σταθερά υπό την επήρεια κάποιου παραισθησιογόνου― κυριαρχεί η ασαφής και βασανιστική ανάκληση κάποιων ερώτων των αρχών του 17ου αιώνα. Αυτό κάλλιστα θα μπορούσε να το προσυπογράψει η Δορκάς, που υπήρξε το αντικείμενο των εγκωμίων του νεαρού δούκα Αυτόμολου. Ο Αυτόμολος είχε μόλις κλείσει τα είκοσι. Μέλος της Λέσχης των Ανήσυχων, ενός ομίλου από άνδρες διαφόρων ηλικιών που επικοινωνούσαν με μυστικό κώδικα και συναντιούνταν κάθε βδομάδα σε μια στοά, στο κέντρο της Μπολόνια, υπό την εποπτεία του πάστορα Τζιπαρισιάνο και του μοναχού Μπαρτολομέο ντι Πιέτρο Γκαρντίνι. Εξέδιδαν ένα φυλλάδιο κάθε μήνα, που περιείχε ποιήματα σε ζωντανούς ομοιοκατάληκτους στίχους και είχε τον τίτλο «Rime degli Arcadi». Κάθε που συναντιόνταν, αντάλλασσαν μεταξύ τους φιλοφρονήσεις και επίθετα, σαν να έπαιζαν ένα παιχνίδι όρων και αποτιμήσεων που συνδέονταν μεταξύ τους με ένα χαλαρό, υπόγειο νόημα. ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ

{ Κλίμακες }

Βάνο Καρβαλισβίλι: «Η νίκη των Ελλήνων»

… Έδωσε ο Θεός και ξημέρωσε, χαρά Θεού. Και οι Έλληνες είχαν μαζευτεί μπροστά στο τελωνείο, απέναντι από την εκκλησία και έπαιζαν μπάλα. Φώναξα λοιπόν το λοστρόμο, φώναξα και τον μαρκόνη που ήταν μακροσυγγενής του, τους είπα να πάνε στο τελωνείο να συνεννοηθούν με τους Έλληνες να έρθουν να φορτώσουν, χάναμε τα λεφτά μας. Αυτοί πήγαν, τους έβλεπα από τη γέφυρα που κουβέντιαζαν με τον ένα και τον άλλο, το κλότσημα της μπάλας είχε σταματήσει, οι άνθρωποί μου ήταν στη μέση και γύρω τους οι Έλληνες, που κουνούσαν τα χέρια τους, χτυπούσαν φιλικά τους ανθρώπους μου στην πλάτη, τους προσέφεραν τσιγάρο και η ώρα περνούσε. Όταν γύρισαν οι δικοί μου, είπαν πως οι Έλληνες δεν είχαν σκοπό να σταματήσουν να παίζουν μπάλα, η ώρα είχε περάσει, ήταν ώρα για μεσημεριανό, καλούσαν εμένα και το πλήρωμα να φάμε μαζί τους και να πιούμε τσούικα και παλίνκα. Και επειδή οι δικοί μου απάντησαν πως εγώ απαγόρευα τέτοιες φιλοξενίες στα λιμάνια, τους είπαν πως είμαστε καλεσμένοι, εγώ και το πλήρωμα, σε αγώνα ποδοσφαίρου το απόγευμα, εκεί μπροστά στο τελωνείο, που ήταν η ελεύθερη ζώνη. … Σκέφτηκα πως έπρεπε να δεχτούμε. Αλλιώς δεν θα φορτώναμε ποτέ, θα χάναμε όλα τα λεφτά μας. Συμφώνησαν και οι Έλληνες: ποδόσφαιρο σήμερα, φόρτωση αύριο, από τα χαράματα κιόλας, κανονικές σαμπανιές και όλο το προσωπικό στα πόστα του. Σκίσαμε το προηγούμενο χαρτί, υπογράψαμε το επόμενο για να μη χάσουμε τα λεφτά μας και βγήκαμε όλοι μπροστά στο τελωνείο, είχα αφήσει πίσω το μηχανικό να έχει το νου του, έτσι και αλλιώς υποφέρει από τα πόδια του, ούτε λόγος να κλωτσήσει μπάλα. Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

{ Κλίμακες }

Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής (1940-2024)

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής υπήρξε κορυφαίος «φροντιστής» με την αρχαία έννοια της λέξης, βαθυστόχαστος μελετητής, δηλαδή φιλόσοφος, όπως μαρτυρεί ο Αριστοφάνης. Ο υποτιθέμενος ταπεινός «φροντιστής», με τη νεοελληνική σημασία του όρου (λέξη η οποία χρησιμοποιείται κακώς με αρνητική συνυποδήλωση), δεν βοήθησε μόνο χιλιάδες παιδιά να καταλάβουν μια θέση στις ανώτατες σχολές της χώρας, αλλά, παράλληλα, αφοσιώθηκε με ιεραποστολικό ζήλο στις προσφιλείς του έρευνες, χωρίς να καμφθεί από τον υπόγειο και τον φανερό πόλεμο που του κήρυξαν στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον έθεσαν εκτός Πανεπιστημίου στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, δεν έκαμψαν όμως οι ιδιοτελείς πολέμιοί του ούτε το δημοκρατικό του ήθος ούτε το ερευνητικό του πάθος. Το όνομα του το άκουσα πρώτη φορά το 1966 ως πρωτοετής φοιτητής στη Φιλοσοφική Σχολή από τον καθηγητή μου, κορυφαίο βυζαντινολόγο, Νικόλαο Τωμαδάκη. Δυο χρόνια αργότερα διάβασα τη διδακτορική του διατριβή Νεοελληνικαί πηγαί του Διονυσίου Σολωμού. Ήμουν βέβαιος ότι πριν λάβω το πτυχίο μου θα ήταν ο νέος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, θέση την οποία δεν κατέλαβε ποτέ. Η πικρία της κατάφωρης αδικίας και η υπεράσπιση πρωτίστως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας τον οδήγησαν στην άρνηση να θέσει υποψηφιότητα σε ελληνικό ή ξένο πανεπιστήμιο, όπως του προτάθηκε κατά καιρούς. ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ

προβολές

TA BPABEIA TOY XAPTH 2023
___________

ΠΟΙΗΣΗ
Γιάννης Τζανετάκης: Μετά από μένα, εκδ. Πόλις

≈

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Αυγή Λίλλη: Ρυζόχαρτο και άλλες μικρο-ιστορίες, εκδ. Ποταμός
(Ισοψηφία)
Μιχάλης Μοδινός: Τα θαύματα του κόσμου, εκδ. Καστανιώτη

≈

ΔΟΚΙΜΙΟ
Σουζάνα Αντωνακάκη
Αρχιτεκτονική ποιητική: Κείμενα 1959-2019, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

≈

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Μάγκυ Κοέν: για το βιβλίο του Άαρον Άππελφελντ, Μέρες θαυμαστής διαύγειας, εκδ. Άγρα 2023

≈

ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ
Μάκης Τσίτας: Ο σύμβουλος του βασιλιά (εικονογράφηση: Μαιρηλία Φωτιάδου), εκδ. Μεταίχμιο

{ Διερευνήσεις }

Τριγωνομετρία

Ο Λέο κι εγώ είχαμε γνωριστεί στη δουλειά, αφού οι ακαδημαϊκές μας καριέρες είχαν γίνει άγονες. Καθώς πλησίαζα τα πενήντα, ένιωθα εντελώς παγιδευμένος. Είχα χάσει τη διδακτική μου θέση και, όσο περνούσε ο καιρός, έχανα και την ελπίδα πως θα μπορούσα να βρω άλλη. Ψάχνοντας δουλειά έξω από το διδακτικό επάγγελμα, δεν είχε αποτέλεσμα. Ήμουν άνεργος και οι ικανότητές μου δεν φαινόντουσαν να έχουν οποιαδήποτε αξία στην αγορά. Η ζωή μου ως οικογενειάρχη με δυο παιδιά στα προάστια της Νέας Υόρκης με είχε απομονώσει από φιλίες που είχα κάνει στα φοιτητικά μου χρόνια, στο κολλέγιο και στο πανεπιστήμιο, και πολλοί από τους πιο παλιούς και στενούς μου φίλους ήταν στην Ελλάδα, όπου είχαμε μεγαλώσει και πάει σχολείο. Δεν υπήρχε αρκετή κίνηση, εσωτερική ή εξωτερική, στη ζωή μου που να υπόσχεται νέες φιλίες. Και το χειρότερο από όλα, ο γάμος μου είχε φτάσει σε σημείο ρήξης. Η γυναίκα μου κι εγώ είχαμε παντρευτεί πολύ νέοι και με τα χρόνια παρουσιάστηκαν οξείες διαφορές μεταξύ μας για το τι μετράει πιο πολύ στη ζωή. Η σωματική τρυφερότητα είχε στερέψει μέσα στη συνεχή ένταση και τους συχνούς καυγάδες. Έμενε η απελπισία δυο ανθρώπων που η μόνη επιβεβαίωση του στενού τους δεσμού ήταν πια το να αλληλοπληγώνονται. Αν κάποιος μου έλεγε πως μέσα σε μικρό διάστημα θα έβρισκα μια ενδιαφέρουσα δουλειά, θα έκανα μια βαθιά φιλία και θα ζούσα τον έρωτα για μια ακόμη φορά, θα μου φαινόταν απίστευτο. Κι όμως, δεν άργησε να εμφανιστεί μια καινούργια δουλειά. ΑΡΗΣ ΝΟΑΧ

{ Το χαρτάκι }

Το παλιό, γλυκό κρασί του Έρωτα

Οι δυο άντρες προχώρησαν μέσα στη κάμαρα. Και ο όγκος του ενός –του μεγαλύτερου– λες και γέμισε όλο τον χώρο. Ηλικιωμένος κι αυτός, μα καλοστεκούμενος, πλούσια όσο και λιτά ντυμένος – από αγνό μαλλί προβάτου ήταν φτιαγμένη η χλαμύδα του που έφτανε έως τα δερμάτινα σανδάλια των ποδιών του. Γένια πυκνά, ακόμα δεν είχαν χάσει το σκούρο χρώμα τους. Και μάτια μαύρα. Ίδια με κάρβουνο που ετοιμαζότανε να πυρώσει. Πίσω και δίπλα του, ο άλλος. Σαφώς νεότερος. Ίσως και γιος του πρώτου – ένας σεβασμός συγκρατούσε τις κάπως ανάλαφρες κινήσεις των άκρων του. Κοντή και πιο λεπτοδουλεμένη η δικιά του χλαμύδα, άφηνε ελεύθερα πόδια και μπράτσα. Τα δάχτυλα του ενός χεριού κρατούσαν βέργα περίεργη – ήταν μισόφωτο μέσα στην κάμαρα και δεν βόλευε να διακρίνει κανείς τι μπορεί να ήταν αυτό που τυλιγότανε ολόγυρα από το λεπτό, ομοιόμορφα σκαλισμένο ξύλο. «Ελάτε…» η Βαυκίδα είχε βρεθεί πίσω από τον άντρα της και προσκάλεσε κι αυτή τους ξένους, «Καθήστε…» τους έδειξε σκαμνιά ολόγυρα από το τραπέζι. ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

{ Μουσική }

Δήμος Μούτσης: Ταξιδιώτης του παντός

Αναπάντητο ερώτημα: Ποια ήταν τα αίτια που τον εμπόδισαν να συνεχίσει την κατάθεση των άξιων μουσικών λογισμών του, σε τέτοια δημιουργική ηλικία; Έκτοτε μόνο δυο γεγονότα μας θύμισαν τη μουσική ύπαρξή του – μας τη θύμιζαν και τη θυμίζουν βεβαίως τα τραγούδια του, τα οποία ποτέ δεν έπαψαν να μεταδίδονται και να ακούγονται. Τον Ιούλιο του 1999 πραγματοποιήθηκαν δύο συναυλίες «εφ’ όλης της ύλης», με τίτλο «Ταξιδιώτης του παντός» στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών. Ηχογραφημένες μαρτυρίες εκδόθηκαν σε δύο δίσκους ακτίνας, στο τέλος εκείνης της χρονιάς. Το 2008 εκδόθηκε βιβλίο με τίτλο «Μια φυσαρμόνικα που κλαίει»· περιέχει όλους τους στίχους του. Σημειώνεται, με την ευκαιρία, ότι σε όλες τις δισκογραφικές εκδόσεις με τα ολόδικά του τραγούδια υπάρχουν τυπωμένοι οι στίχοι του. Όλη αυτή η αναδρομή στη ζωή και τα πεπραγμένα του, που έγινε με αφορμή την πρόσφατη εκδημία του, έφερε στη σκέψη τον Λουκιανό Κηλαηδόνη. Οι δυο τους είχαν σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν παράλληλη πορεία με κοινά χαρακτηριστικά. Η μόνη ουσιαστική διαφορά τους ήταν ότι ο Κηλαηδόνης υπήρξε εξωστρεφής και διασκεδαστής, ενώ ο Μούτσης εσωστρεφής και στοχαστής. Αυτή η εσωστρέφεια άφησε αρκετά ερωτήματα αναπάντητα. Δεν είπε για αυτά κουβέντα· κράτησε «καλά κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα...». ΓΙΩΡΓΟΣ Β. ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΤΗΣ

{ Τεχνάσματα }

Κώστας Καρυωτάκης: «Φυγή»

Ο αριθμός π (γνωστό και ως σταθερά του Αρχιµήδη) είναι μια μαθηματική σταθερά οριζόμενη ως ο λόγος της περιφέρειας προς τη διάμετρο ενός κύκλου. Ο λόγος αυτός είναι σταθερός και ανεξάρτητος από το μέγεθος του κύκλου. Ο π είναι άρρητος αριθμός, δηλαδή δεν μπορεί να εκφραστεί ακριβώς ως λόγος δύο ακεραίων (όπως π.χ. 22/7 που χρησιμοποιείται συνήθως για την προσέγγιση του π). Κατά συνέπεια, η δεκαδική απεικόνιση δεν τελειώνει ποτέ και δεν εγκαθίσταται σε μια μόνιμη και επαναλαμβανόμενη παράσταση. Με ακρίβεια οκτώ δεκαδικών ψηφίων είναι ίση με 3,14159265. Τα ψηφία φαίνεται να εμφανίζονται με τυχαία σειρά, αν και αυτό δεν έχει αποδειχθεί ακόμη. Ο π είναι ένας υπερβατικός αριθμός, δηλαδή δεν αποτελεί ρίζα ενός μη-μηδενικού πολυωνύμου με ρητούς συντελεστές. Αυτό σημαίνει ότι ο π δεν είναι κατασκευάσιμος αριθμός, δηλαδή δεν μπορεί να κατασκευαστεί με κανόνα και διαβήτη. Συνεπώς είναι αδύνατο να τετραγωνίσουμε τον κύκλο, που σημαίνει ότι δεν μπορούμε με κανόνα και διαβήτη να κατασκευάσουμε ένα τετράγωνο που να έχει εμβαδό ίσο προς το εμβαδό ενός δεδομένου κύκλου. Ο Πλούταρχος αναρωτιέται στο έργο του «Ερωτήσεις» «Πῶς Πλάτων ἔλεγε τὸν θεὸν ἀεὶ γεωμετρεῖν.2» Από αυτή τη φράση προκύπτει και ο μνημονικός κανόνας «Ἀεὶ ὁ Θεὸς ὁ μέγας γεωμετρεῖ» όπου ο αριθμός των γραμμάτων σε κάθε λέξη αντιπροσωπεύει το αντίστοιχο ψηφίο του π, με προσέγγιση 5 δεκαδικών ψηφίων (3,14159). Η φράση φέρεται να συμπληρώθηκε από τον καθηγητή Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ν. Χατζιδάκη, ως εξής: «Ἀεὶ ὁ Θεὸς ὁ Μέγας γεωμετρεῖ, τὸ κύκλου μῆκος ἴνα ὁρίσῃ διαμέτρῳ, παρήγαγεν ἀριθμὸν ἀπέραντον, καὶ ὅν, φεῦ, οὐδέποτε ὅλον θνητοί θὰ εὕρωσι» (3,1415926535897932384626). ΤΑΣΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΑΔΗΣ